Nietolerancja histaminy – przyczyny i skutki

Dowiedz się, jak może objawiać się nietolerancja histaminy u pacjenta i na czym polega pomoc farmaceuty w ramach opieki farmaceutycznej.

Nietolerancja histaminy – przyczyny, objawy, profilaktyka

Szacuje się, że nietolerancja histaminy dotyczy 1% populacji^[1], a obniżenie aktywności enzymu DAO może występować nawet u 15% ogółu^[2]. Trudności z precyzyjnym określeniem, ile osób zmaga się z tym problemem, wynikają ze złożoności tej dolegliwości. Jedno jest pewne: objawy nietolerancji histaminy utrudniają życie pacjentowi. Jakie wsparcie może udzielić farmaceuta w ramach opieki farmaceutycznej? O tym w artykule.

Czym jest nietolerancja histaminy? Mechanizm działania i znaczenie histaminy w organizmie

Histamina to związek azotowy (amina biogenna), który reguluje funkcje fizjologiczne w jelitach (zwłaszcza w procesach związanych z trawieniem) i działa jako neuroprzekaźnik w mózgu, rdzeniu kręgowym i innych częściach układu nerwowego.

Pełni ważną rolę w komunikacji lokalnych odpowiedzi immunologicznych. Działa głównie na naczynia krwionośne, powodując ich rozszerzenie, co jest częścią odpowiedzi organizmu na urazy czy infekcje.

Nietolerancja histaminy (NH) to rodzaj nadwrażliwości pokarmowej, która nie ma podłoża immunologicznego. Wynika z zaburzenia równowagi między ilością tej substancji gromadzącej się w organizmie a jego zdolnością do jej rozkładu.

Często towarzyszy temu zmniejszona aktywność DAO. Diaminooksydaza jest enzymem zależnym od miedzi, którego produkcję kontroluje gen AOC1, znajdujący się na chromosomie 7 (7q34-36).

Enzym ten jest głównie wytwarzany w jelicie cienkim, wstępującej części okrężnicy, w łożysku oraz nerkach. W obrębie przewodu pokarmowego DAO pełni kluczową rolę w rozkładzie histaminy, która może pochodzić z pożywienia lub być produkowana przez mikrobiotę jelitową.

W jakich produktach znajduje się histamina?

Histamina w jedzeniu występuje, m.in. w dojrzewających serach, wędlinach, konserwach rybnych, alkoholu, niektórych warzywach czy żywności przetworzonej. Można ją również znaleźć w słodyczach, grzybach i fermentowanych przetworach.

Tabela nr 1: Produkty bogate w histaminę. Oprac własne na podstawie: Kacik J, Wawrzyniak A, Rakowska M, Kalicki B. Symptoms of pseudoallergy and histamine metabolism disorders. Pediatr Med Rodz 2016, 12 (3):234-241

Warto również zaznaczyć, że niektóre substancje zawarte w produktach spożywczych mają zdolność do stymulowania uwalniania histaminy. Mogą wiązać się z receptorami na powierzchni mastocytów. To wiązanie inicjuje kaskadę sygnałową wewnątrz komórki, co prowadzi do degranulacji, czyli uwolnienia histaminy z mastocytów do krwiobiegu.

Przyczyny nietolerancji histaminy – niedobór DAO i inne czynniki

Przyczyny nietolerancji histaminy to przede wszystkim niedobór enzymu DAO, który odpowiedzialny jest za jej rozkład w przewodzie pokarmowym. Jego niedobory mogą wynikać ze zmian genetycznych tj. polimorfizmu pojedynczego nukleotydu (single nucleotide polymorphism – SNP) w genie AOC13.

Problemy z tolerancją tej substancji mogą mieć także osoby:

• cierpiące na schorzenia, takie jak SIBO czy IBS, które mogą zaburzać równowagę mikroflory jelitowej i zmieniać metabolizm histaminy;
• borykające się ze zmianami hormonalnymi, np. w okresie menopauzy;
• narażone na przewlekły stres;
• zażywające leki hamujące aktywność DAO, np. inhibitory MAO czy leki przeciwhistaminowe I generacji;
• z osłabionym układem odpornościowym;
• spożywające alkoholu, który zawiera sam w sobie histaminę, a dodatkowo obniża poziom enzymu DAO i jednocześnie stymuluje syntezę histaminy endogennej.

Obraz kliniczny nietolerancji histaminy – jak rozpoznać objawy?

Objawy nietolerancji histaminy są bardzo różnorodne, co sprawia, że ich rozpoznanie u pacjenta bywa trudne. Bardzo ważne jest więc dokładne obserwowanie objawów oraz wykonanie odpowiedniej diagnostyki.

Warto zalecić pacjentowi konsultację lekarską, szczególnie jeśli występują u niego objawy, takie jak:

• problemy skórne – wysypki, pokrzywka, swędzenie skóry, zaczerwienienie lub obrzęk;
• dolegliwości ze strony układu pokarmowego – wzdęcia, bóle brzucha, biegunka, zgaga, nudności czy trudności w trawieniu, alergie pokarmowe;
  problemy z układem oddechowym – katar, kaszel, duszności, uczucie zatkanego nosa, podobne do objawów alergii;
• bóle głowy i migreny;
• problemy z układem nerwowym – bezsenność, zmiany nastroju, drażliwość, zawroty głowy;
• reakcje kardiologiczne – kołatanie serca.

Objawy związane z nietolerancją histaminy najczęściej rozwijają się stopniowo i utrzymują przez długi czas.

Diagnostyka nietolerancji histaminy – jak potwierdzić problem?

Ze względu na niespecyficzne objawy diagnostyka tego schorzenia jest skomplikowana i wymaga wieloaspektowego podejścia. Zwykle rozpoczyna się od wykonywania pomiaru poziomu enzymu DAO (diaminooksydazy) we krwi.

W następnej kolejności pacjent kierowany jest na oznaczenie poziomu histaminy w surowicy. W diagnostyce wykorzystywane są również testy genetyczne, pozwalające na identyfikację mutacji w genie DAO.

W zależności od zastosowanej metody pomiaru oraz jednostki, w której wyrażane są wyniki, przyjmuje się, że^[4]:

• prawidłowy poziom DAO wynosi > 10 U/ml (> 80 HDU/ml);
• obniżony poziom DAO to 3-10 U/ml (40-80 HDU/ml);
• bardzo obniżony poziom DAO to < 3 U/ml (< 40 HDU/ml).

Dodatkowo przy podejrzeniu nietolerancji histaminy stosuje się podejście eliminacyjne w diecie. Oznacza to, że pacjent musi wykluczyć na jakiś czas produkty zawierające tę substancję, a następnie stopniowo ponownie je wprowadzać do codziennego menu. W tym czasie konieczna jest dokładna obserwacja reakcji organizmu na te zmiany i reagowanie, jeśli pojawią się objawy nietolerancji.

Na czym polega leczenie nietolerancji histaminy?

Podstawowym sposobem leczenia jest dieta o obniżonej zawartości histaminy. Istotną rolę odgrywa także suplementacja enzymem DAO (diaminooksydazą). Wspiera ona efektywność diety niskohistaminowej i może przyczynić się do lepszego łagodzenia objawów nietolerancji histaminy.

DAO nie tylko rozkłada histaminę, ale także inne aminy biogenne, takie jak putrescyna czy kadaweryna, które mogą być obecne w spożywanych produktach spożywczych i prowadzić do wystąpienia objawów NH.

Ekstrakt z nerki wieprzowej zawierający 0,3 mg enzymu DAO został zatwierdzony jako tzw. nową żywność (novel food) przez Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA). Zgodnie z przepisami, maksymalna dozwolona dzienna dawka egzogennego enzymu DAO wynosi 0,9 mg/dzień, co odpowiada trzem tabletkom zawierającym po 0,3 mg DAO. Produkt musi być w formie powlekanej tabletki, aby umożliwił dotarcie enzymu do jelita cienkiego^[5].

Pacjentowi rekomendowane jest także leków przeciwhistaminowych (blokery H1, ewentualnie H2).

Warto pamiętać, że skuteczne leczenie NH wymaga indywidualnego podejścia. Zmiana diety i odpowiednia suplementacja powinny być zawsze dostosowane do potrzeb pacjenta.

Rola farmaceuty w edukacji pacjenta i rekomendacji preparatów

Farmaceuta stanowi wsparcie zarówno w zakresie edukacji, jak i doboru preparatów, wskazanych przy nietolerancji histaminy. Ponadto może wskazać pacjentowi produkty bogate w histaminę oraz ich zamienniki.

Farmaceuta wspiera pacjenta w radzeniu sobie z trudnościami związanymi z dietą eliminacyjną. Powinien również skierować go do lekarza specjalisty (np. alergologa, gastroenterologa).

***

autorka: Dagmara Sagan
konsultacja: lek. med. Bartłomiej Śmieszniak

ML: FP/2025/1540