autor: dr n. med. Łukasz Błażowski
Klinika Alergologii i Pneumonologii, Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc OT w Rabce-Zdroju, Oddział Pediatrii i Alergologii, Szpital Specjalistyczny w Jaśle
Za 90% reakcji alergicznych na pokarmy odpowiedzialne są alergeny pochodzące z zaledwie ośmiu źródeł: mleka krowiego, jaja kurzego, pszenicy, orzeszków ziemnych, soi, skorupiaków, ryb oraz orzechów drzew. I chociaż spektrum objawów klinicznych alergii pokarmowej jest bardzo szerokie – od świądu w obrębie jamy ustnej, poprzez atopowe zapalenie skóry, pokrzywkę, obrzęk naczynioruchowy, nieżyt nosa, astmę czy objawy żołądkowo-jelitowe, to jednak ostatnio gwałtownie wzrasta – zwłaszcza w grupie najmłodszych dzieci – częstość najcięższej, zagrażającej życiu postaci klinicznej alergii pokarmowej czyli anafilaksji.
W populacji polskiej alergenami pokarmowymi najczęściej wywołującymi reakcje anafilaktyczne są białka mleka krowiego oraz alergeny białka jaja kurzego (u dzieci młodszych) oraz orzechy arachidowe, ryby i skorupiaki (u młodzieży i dorosłych).
Objawy anafilaksji po zjedzeniu pokarmu występują bardzo szybko. Zwykle w ciągu kilkunastu minut rozwijają się burzliwe objawy kliniczne (duszność związana z obrzękiem krtani lub skurczem mięśniówki drzewa oskrzelowego, uogólniona pokrzywka, rumień i świąd całego ciała, kurczowe bóle brzucha i wymioty, gwałtowny spadek ciśnienia tętniczego). Niekiedy objawy anafilaksji mogą wystąpić nawet po kilku godzinach od spożycia pokarmu. Tak się dzieje na przykład w przypadku opóźnionej anafilaksji na czerwone mięso ssaków lub anafilaksji powysiłkowej związanej z działaniem alergenów pokarmowych, z których najważniejszym w tych przypadkach wydaje się być gluten.
Anafilaksja może wystąpić również nieoczekiwanie w wyniku krzyżowej reakcji pomiędzy pokarmami lub pomiędzy alergenami wziewnymi i pokarmami, np. po wypiciu koziego mleka u osób uczulonych na mleko krowie lub po zjedzeniu krewetek u osób uczulonych na roztocze kurzu domowego.
Objawy anafilaksji pokarmowej mogą wystąpić nie tylko po zjedzeniu pokarmu, ale także w wyniku inhalacji cząsteczek alergenu pochodzącego z pokarmu (np. w alergii na ryby) lub po kontakcie pokarmu ze skórą (np. w alergii na białka jaja).
Nowe rozporządzenie unijne, które weszło w życie 13 grudnia 2014 r. (pełny tytuł: patrz ramka na str. 20), zobowiązuje producentów żywności do umieszczania pełnych informacji o zawartości składników alergizujących w produktach spożywczych (nie tylko pakowanych, ale także podawanych w restauracjach czy kawiarniach) w bardzo precyzyjny sposób.
W każdym przypadku alergii pokarmowej chory powinien skorzystać z fachowej pomocy alergologa, który ma możliwości diagnostyczne, aby rozpoznać przyczynę objawów. Należy pamiętać, że wyniki testów diagnostycznych wskazują jedynie na uczulenie na dany pokarm, dlatego muszą być zawsze skorelowane z wywiadem i objawami klinicznymi. Dopiero wykazanie tej korelacji jest podstawą do rozpoznania alergii pokarmowej.
Alergolog przedstawi także możliwości profilaktyki, oceni ryzyko wystąpienia anafilaksji oraz przepisze leki i ustali zasady leczenia w formie pisemnego planu. Dotyczy to zwłaszcza zasad postępowania w zagrażającej życiu anafilaksji.
Rodzice lub opiekunowie dziecka z alergią pokarmową, młodzież oraz dorośli pacjenci, którzy są w grupie wysokiego ryzyka rozwoju anafilaksji (zwłaszcza pacjenci ze współistniejącą astmą, która znacznie zwiększa ryzyko zgonu), muszą być przygotowani na szybkie rozpoznanie reakcji anafilaktycznej i natychmiastowe jej leczenie.
Najważniejszym lekiem w leczeniu anafilaksji jest adrenalina, która odwraca większość objawów zagrażających życiu. Chory powinien otrzymać ją natychmiast po wystąpieniu pierwszych objawów anafilaksji, ponieważ każda minuta opóźnienia zmniejsza szansę na przeżycie. Adrenalinę podaje się w iniekcji domięśniowej w mięsień czworogłowy uda. Dlatego niezwykle ważne jest, aby chorzy, którzy już przebyli reakcję anafilaktyczną na pokarm oraz osoby uczulone na pokarm i zagrożone wystąpieniem reakcji anafilaktycznej (ze współistniejącą astmą), zwłaszcza uczuleni na alergeny mleka krowiego, białka jaja kurzego, orzechy arachidowe, orzechy drzew, ryby i skorupiaki, zawsze posiadali przy sobie adrenalinę do samodzielnego podania.
Jak powinna wyglądać wzorowo zaprojektowana etykieta żywnościowa?
Dzięki wytycznym Parlamentu Europejskiego i Rady (UE)[1] od 13 grudnia 2014 r. łatwiejsze powinno być znalezienie na etykietach najważniejszych informacji o alergenach występujących w produkcie żywnościowym lub stosowanych w procesie jego wytwarzania i pozostających w finalnym produkcie. Prawo określa sposób wyróżnienia tych informacji. Mają być one łatwe do odszukania i czytelne. W wykazie składników alergeny będą wyeksponowane np. poprzez wielkość czcionki, styl czy kolor tła.
Przepisy mają chronić przed wprowadzaniem w błąd przez nieuczciwych producentów, a także umożliwić, zwłaszcza alergikom, podjęcie świadomej i bezpiecznej decyzji. Dla osób cierpiących na alergię spożycie niektórych produktów nawet w niewielkich ilościach może prowadzić do anafilaksji – ciężkiej, zagrażającej życiu, natychmiastowej reakcji nadwrażliwości.
Alergeny, o obecności których zawsze znajdziemy informacje, jeśli występują w produkcie lub są stosowane na jakimkolwiek etapie produkcji[2]:
Wypadanie włosów? Warto pomyśleć o biotynie
Sposób na wiosenne przesilenie