Dieta niskofosforanowa w niewydolności nerek

W leczeniu przewlekłej choroby nerek PChN, obok farmakoterapii, istotną rolę odgrywa odpowiednia dieta ograniczająca spożycie fosforu.

Czym jest hiperfosfatemia?

Hiperfosfatemia jest stanem charakterystycznym w przebiegu przewlekłej choroby nerek (PChN), niedoczynności przytarczyc i rzekomej niedoczynności przytarczyc^[1]. Przyczyną hiperfosfatemii w PChN jest postępujące zmniejszenie ilości czynnych nefronów, co prowadzi do retencji w organizmie różnych składników i metabolitów, w tym fosforu^[2]. Z badań wynika, że u ponad połowy pacjentów z PChN stężenie fosforu we krwi przekracza wartości docelowe^[2]. Nieleczona hiperfosfatemia zwiększa ryzyko chorób sercowo-naczyniowych (nadmiar fosforu wpływa na zmniejszanie stężenia wapnia we krwi w wyniku wytrącania soli wapniowo-fosforanowych, które mogą się odkładać w naczyniach krwionośnych i sercu) i przyśpieszonym postępem uszkodzenia funkcji nerek w przebiegu PChN^[2].

Istotną rolę w leczeniu PChN (stadium G3a – zmniejszone przesączanie kłębuszkowe) obok farmakoterapii poza innymi zaleceniami dietetycznymi odgrywa dieta ograniczająca spożycie fosforu^[3]. Podaż w fosforu w diecie pacjentów z zaawansowanym stadium PChN nie powinna być większa niż 800-1200 mg dziennie^[4]. Na ogół ograniczenie podaży białka w diecie koreluje z obniżeniem spożycia fosforu, ponieważ produkty zawierające białko są również źródłem fosforu^[3].

Źródła fosforu

Fosfor występuje powszechnie w produktach spożywczych. Podstawowym jego źródłem są produkty pochodzenia zwierzęcego, tj. mięso, ryby i produkty mleczne oraz produkty pochodzenia roślinnego, w tym orzechy, nasiona roślin strączkowych, pozostałe nasiona, czekolada, grzyby, ziemniaki, przetwory zbożowe. Fosfor związany z białkami zwierzęcymi jest dość łatwo hydrolizowany i wchłaniany z przewodu pokarmowego^[1]. Natomiast fosfor znajdujący się w produktach roślinnych (zboża, orzechy, nasiona roślin strączkowych) jest w nich zmagazynowany głównie w postaci fitynianów (sole kwasu fitynowego)^{[1, 5]} stąd też biodostępność fosforu z tego rodzaju żywności jest stosunkowo niska i waha się w granicach od 10 do 30%. Źródłem fosforu w produktach spożywczych mogą być także fosforany dodawane w czasie procesów przetwarzania żywności (np. do serów topionych i przetworów mięsnych np. polifosforany (E452), pieczywa cukierniczego, np. fosforan dwuwapniowy (E341), napoje typu cola, napoje gazowane i niegazowane kwas ortofosforowy (E338) itp.). W odróżnieniu od źródeł naturalnych fosforany wchłaniają się szybko z przewodu pokarmowego, a ich absorpcja wynosi 80-100%^[5]. Tak jak wspomniano dodatki te mają za zadanie usprawniać proces technologiczny oraz kształtować odpowiednie właściwości produktów końcowych^[5]. Z tego też powodu zawartość fosforu w wysokoprzetworzonych produktach spożywczych jest znaczna a obecność tego typu produktów na rynku jest powszechna. Największe ilości dodatków fosforanowych, głównie w postaci kwasu ortofosforowego (E338), zawierają napoje typu cola, napoje gazowane i niegazowane^[5]. Oszacowano, że żywność przetworzona dostarcza dodatkowo 67-70 mg fosforu na każde 100 g spożywanej żywności^[6]. W innych badaniach zauważono, że dieta zachodnia uwzględniająca produkty przetworzone, w tym napoje słodzone dostarczała dzienne nawet o 600 mg fosforu więcej w porównaniu z dietą standardową bez udziału tych produktów^[7].

Zalecenia dla pacjenta pozwalające ograniczyć podaż fosforu w diecie

1. Pierwszym krokiem w edukacji pacjentów z PChN jest ograniczenie spożycia produktów będących ukrytym źródłem fosforanów, tj. sery topione, napoje typu cola, napoje gazowane i niegazowane, przetwory cukiernicze, przetwory mięsne. Przykładowo 340 ml napoju typu cola zawiera aż 62 mg fosforu, z kolei 25 g sera topionego dostarcza 144,5 mg fosforu^[5].
2. Nie jest zalecane zbyt rygorystyczne ograniczenie spożycia pokarmów zawierających fosfor, bowiem takie działanie niesie także ryzyko niedożywienia białkowego^[3].
3. Ilość fosforu dostarczoną z białkiem można ograniczyć, wybierając produkty z niskim indeksem fosforowo białkowym. Przykładowo stosunek fosforu do białka w białku jaj wynosi 1,6 mg/g, a w całym jajku 16,3 mg/g. Natomiast stosunek fosforu do białka w serze topionym wynosi aż 42,8 mg/g^[5].
4. Stosując obróbkę termiczną (dłuższe gotowanie, mniejszych kawałków mięsa), np. mięsa, można obniżyć zawartość fosforu aż o 60%, przy jednoczesnym zachowaniu zawartości pełnowartościowego białka. Należy pamiętać, że wywaru z mięsa nie stosujemy do przygotowania zup, sosów itp. Aby jeszcze bardziej obniżyć zawartość fosforu, należy godzinę przed gotowaniem moczyć mięso w zimnej wodzie^{[3, 5]}.