Leki antyhistaminowe w leczeniu chorób alergicznych

autor: dr med. Piotr Dąbrowiecki
Polska Federacja Stowarzyszeń Chorych na Astmę, Alergię i POChP

W narządach barierowych (skóra, przewód pokarmowy, układ oddechowy) u takich osób po kontakcie z alergenem dochodzi do rozwoju zapalenia spowodowanego nieprawidłową reakcją układu immunologicznego na nieszkodliwe cząstki białek lub aminokwasów zwane alergenem. Sam alergen nie szkodzi człowiekowi. Szkodliwa jest reakcja organizmu alergika na bodziec, jakim w tym przypadku jest alergen. W Polsce najczęściej stawiamy diagnozę „alergiczny nieżyt nosa” ANN – ok. 25% populacji ma objawy tej choroby, ale tylko połowa aktywnie leczy tę przypadłość. Nieleczenie ANN prowadzi u połowy chorych do rozwoju astmy oskrzelowej.^[2] To zjawisko jest szczególnie nasilone u chorych na przewlekły nieżyt nosa wywołany przez odchody roztoczy kurzu domowego. U takich chorych po kontakcie z alergenem już po kilkudziesięciu sekundach w obrębie błony śluzowej dochodzi do uwolnienia histaminy jako pierwszego mediatora zapalenia alergicznego. Prowadzi to do wzrostu przepuszczalności nabłonka, powstaje obrzęk i następuje wzrost produkcji śluzu.^[3]

Dodatkowo występuje zjawisko skurczu mięśni gładkich, szczególnie widoczne w układzie oddechowym. U chorych z ANN reakcja na alergen odbywa się także w obrębie oskrzeli, to zjawisko może prowadzić wprost do rozwoju astmy oskrzelowej.

W leczeniu alergii lekami pierwszego rzutu są leki antyhistaminowe nowej generacji.^[4] W leczeniu chorób alergicznych leki antyhistaminowe są wykorzystywane od lat. Niestety często występujące działania niepożądane leków pierwszej generacji, takie jak: nadmierna senność i brak koncentracji, suchość błon śluzowych, zaburzenia rytmu serca czy też problemy z oddawaniem moczu, zmusiły naukowców do zsyntetyzowania leków 2 generacji, w większości wolnych od tych działań niepożądanych.

Lekiem, który ma największą ilość badań dotyczących swojego działania, jest cetyryzyna. Leki 2 generacji wybiórczo blokują receptory histaminowe, a poprzez utrudniony dostęp do OUN są w znacznym stopniu pozbawione działania sedatywnego. Oczywiście istnieją różnice miedzy lekami antyhistaminowymi 2 generacji w zakresie wywoływania senności oraz istotne różnice między pacjentami w tym zakresie. Poprzez kolejne próby terapeutyczne można znaleźć lek 2 generacji, który u danego pacjenta będzie w pełni tolerowany.

Leki antyhistaminowe 2 generacji różnią się miedzy sobą kinetyką działania. Wszystkie leki 2 generacji po podaniu doustnym dobrze wchłaniają się z przewodu pokarmowego, ale dla niektórych obecność pokarmu może wydłużyć okres wchłaniania lub zmieniać biodostępność. W przypadku cetyryzyny to zjawisko nie występuje, pokarm nie ma wpływu na jej wchłanianie. Po zażyciu cetyryzyna działa bardzo szybko, efekty jej działania możemy zobaczyć już po 30 minutach, a u większości po godzinie od zastosowania doustnie. Dodatkowo cetyryzyna nie podlega w większości metabolizmowi pierwszego przejścia, a 2/3 dawki jest wydalane w postaci niezmienionej z moczem, co powoduje, że u osób z chorobami wątroby nie musimy modyfikować dawki leku. Taką modyfikację musimy zastosować w przypadku obecnych u chorego problemów z niewydolnością nerek (dostosowując dawkę do aktualnego klirensu kreatyniny czy GFR).

Cetyryzyna jako silny i selektywny antagonista receptorów histaminowych H1 znajduje zastosowanie w leczeniu pierwszego rzutu alergicznego nieżytu nosa. Istotnie zmniejsza ilość wodnistej wydzieliny, redukuje objawy świądu nosa i napady kichania. Nieznacznie, ale jednak, może zmniejszać obrzęk w obrębie błony śluzowej nosa.^[5] Stany zapalne wywołane alergenem w obrębie gardła i tylnego nosa również poddają się terapii lekami antyhistaminowymi.^[6] W przypadku Oral Allergic Syndrome, czyli zespołu anafilaksji jamy ustnej (który często występuje u chorych z alergią powietrznopochodną), doprowadzają do zmniejszenia objawów OAS i poprawiają jakość życia chorych.

Objawy skórne towarzyszące chorobom alergicznym, tj. wyprysk kontaktowy, objawy pokrzywki idiopatycznej towarzyszące anafilaksji, także poddają się terapii lekami antyhistaminowymi 2 generacji.^[3] Obecnie w leczeniu pokrzywki leki antyhistaminowe stanowią podstawę terapii. Stosowane w dawce standardowej raz dziennie powodują ustąpienie objawów pokrzywki u większości chorych z tą dolegliwością. Duże bezpieczeństwo tych leków gwarantuje pożądany efekt kliniczny i stosunkowo mało działań niepożądanych.^[7] Leki te są skuteczne w redukcji uczucia świądu, wielkości bąbli pokrzywkowych oraz zmniejszają ilość wykwitów pokrzywkowych u chorych. Także chorzy z pokrzywką wywołaną zmianą temperatury zaczynają tolerować coraz większą amplitudę zmian temperatury, co poprawia ich możliwości aktywności na zimnym powietrzu lub kąpieli w zimnych akwenach wodnych, których w Polsce nie brakuje. Pokrzywka świetlna stymulowana przez pierwsze intensywne promienie słoneczne może ulec zmniejszeniu, jeśli zabezpieczymy chorego lekiem antyhistaminowym (np. cetyryzyną). Pokrzywka wywołana wysiłkiem fizycznym dotkliwie dokucza chorym skazując ich czasami na rezygnację z uprawiania sportu. W tym przypadku lek antyhistaminowy 2 generacji w połączeniu z odpowiednią dietą i być może w zabezpieczeniu adrenaliną umożliwi pacjentowi uprawianie ulubionej dyscypliny sportowej.

Podsumowując, leki antyhistaminowe 2 generacji (w tym cetyryzyna) stanowią podstawę leczenia chorób alergicznych dotyczących układu oddechowego (alergiczny nieżyt nosa) i skóry. Warto zastosować sprawdzony lek, aby uzyskać pożądany efekt przy jak najmniejszych działaniach niepożądanych. Oprócz leków antyhistaminowych warto pamiętać o profilaktyce antyalergenowej i w wybranych przypadkach o swoistej immunoterapii, czyli „odczulaniu”.

Piśmiennictwo:
1. Samoliński, B. Epidemiologia alergii i astmy w Polsce-badania ECAP. Terapia 4.208 (2008): 127-131.
2. Rochat M. et al. Alergic rhinitis as a predictor for wheezing onset in school-aged children J Allergy Clin Immunol 2010;126:1170-5.
3. Górski P., Grzelewska-Rzymowska I., Kruszewski J. Leki przeciwhistaminowe. Zastosowanie w praktyce medycznej. Opracowanie ekspertów Polskiego Towarzystwa Alergologicznego. Wydawnictwo SERIA 2005.
4. Grzelewska-Rzymowska I. Leki przeciwhistaminowe drugiej generacji w chorobach alergicznych. Biblioteka alergologa Tom 3 2001.
5. Austin C. E. et al. Acoustic rhinometry compared with posteriori rhinomanometry in the measurment of histamine and bradykininy induced changes in nasal airway patency. Br J Clin Pharmacol 1994: 37:33-37.
6. Haye R., Aanesen JP., Burtin B et al. The effect of cetirisine on symptoms and sings of nasal polyposis J Laryngol Otol 1998 112: 1042-1046.
7. Slater JW et al. Second generation antihistamines A comparitive review Drags 1999: 57:31-47.