Dietoterapia w alergiach pokarmowych

dr Joanna Bajerska
adiunkt w zakładzie dietetyki Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, specjalista dietetyk z zakresu żywienia człowieka

Alergia może wystąpić w różnym okresie życia człowieka, a czynnikiem sprawczym jest czas ekspozycji na alergen i jego stężenie w otaczającym środowisku. Najczęstszymi alergenami odpowiedzialnymi za ok. 90% wszystkich alergii pokarmowych są: białka mleka, jaj, orzechów ziemnych, pozostałych orzechów, ryb, skorupiaków, soi i pszenicy. Produkty te uczulają z różną częstotliwością i w zależności od wieku. W celu identyfikacji alergenów pokarmowych oraz ich eliminacji z diety stosuje się następujące postępowania dietetyczne: dietę testującą, dietę eliminacyjną oraz dietę rotacyjną. Pamiętać należy, że dietoterapia powinna być każdorazowo indywidualnie dobierana do pacjenta, a prowadzić ją powinien doświadczony specjalista.

Dieta testująca
Obejmuje dwa etapy. W pierwszym etapie dorosłym pacjentom przez 3 do 7 dni podaje się wodę mineralną z dodatkiem 100-150 g cukru gronowego. Drugi etap tej diety polega na stopniowym (według ściśle określonej kolejności) wprowadzaniu do jadłospisu poszczególnych produktów lub grup produktów spożywczych. Każdorazowo nowe produkty testowane są przez 4 dni. Jeśli nowo wprowadzane produkty nie wywołują żadnych objawów alergicznych, kontynuuje się dietę. Jeśli natomiast po włączeniu nowego produktu lub grupy produktów do diety pojawią się objawy niepożądane, taki produkt lub grupę produktów należy wykluczyć z jadłospisu. Pamiętać należy, że włączenie każdego nowego produktu wiąże się z ryzykiem poważnych reakcji alergicznych – wstrząsu anafilaktycznego lub ataku astmy. Dlatego dieta testująca powinna być prowadzona pod kontrolą lekarza lub w placówkach szpitalnych. Równocześnie przy rozszerzaniu diety o konkretną grupę produktów nie wolno jej „zanieczyszczać” innymi produktami. Przykładowo na etapie testowania zbóż stosowane produkty spożywcze i przygotowywane z nich potrawy nie mogą zawierać jajek, gdyż to ich dodatek może wywołać reakcję alergiczną i uzyskany wynik będzie błędnie zinterpretowany – że to właśnie produkty zbożowe są przyczyną wystąpienia niepożądanych reakcji alergicznych.

Dieta eliminacyjna
Stosowana jest zarówno w celach diagnostycznych jak i terapeutycznych. Stosowanie tej diety w przypadku identyfikacji alergenu polega na stopniowym eliminowaniu z niej zarówno produktów spożywczych będących bezpośrednim źródłem alergenu, jak również takich produktów, które go zawierają. Przykładowo do produkcji wędlin stosuje się dodatek izolatów białek sojowych, dlatego osoby nietolerujące tego rodzaju białka powinny zwracać uwagę na skład kupowanych produktów. Minimalny okres, na który należy wyłączyć z dziennej racji pokarmowej produkt lub grupę produktów, wynosi 7 dni. Za optymalny okres uważa się okres 10 dni. Jeśli po wyeliminowaniu z diety danego produktu lub grupy produktów obserwuje się ustąpienie objawów alergii, trzeba potwierdzić swoje obserwacje poprzez ponowne wprowadzenie (prowokacja) do diety wyeliminowanych wcześniej produktów. Takie działanie powoduje zaostrzenie objawów. W ten sposób można stwierdzić, jakie produkty rzeczywiście wywołują alergię.

Pamiętać należy, że eliminacja z diety jakiegoś produktu wyklucza możliwość występowania objawów alergicznych, ale może być także przyczyną niedoborów pokarmowych. Stąd też dietę eliminacyjną należy zawsze przeprowadzać pod opieką lekarza i doświadczonego dietetyka. Po dłuższym okresie eliminacji niektórych alergenów z diety układ immunologiczny może zacząć je lepiej tolerować. Dzieje się tak, bowiem odpowiednie zmiany w diecie przyspieszają lub pobudzają procesy odnowy morfologicznej i czynnościowej błony śluzowej przewodu pokarmowego. Wówczas można włączyć do jadłospisu chorego niewielkie ilości produktów, które wcześniej zostały z niego wyeliminowane.

Dieta rotacyjna
Polega na tym, że produkty spożywcze, np. mleko, przetwory mleczne i potrawy na bazie mleka eliminuje się z diety na okres 4 dni. Niekiedy reakcja alergiczna występuje po spożyciu każdego produktu należącego do jednej grupy produktów zwanej rodziną lub klasą. Dzieje się tak dlatego, że produkty z tej samej rodziny botanicznej (produkty roślinne) lub przynależności zoologicznej (produkty zwierzęce) mają zazwyczaj wspólne alergeny, zatem mogą wywoływać podobne reakcje alergiczne. Przykładowo osoby z nadwrażliwością na brzoskwinie,mogą również reagować chorobowo na inne produkty z rodziny różowatych, tj. na morele, jabłka, gruszki, migdały, jeżyny, maliny, śliwki, truskawki i wiśnie. Zatem w tym samym dniu czterodniowego cyklu diety rotacyjnej może być spożywanych kilka produktów wchodzących w skład tej samej rodziny. Jednak produkty z tej samej rodziny lub klasy można ponownie wprowadzić do diety dopiero po upływie kolejnych trzech dni. W tym czasie powinno się rejestrować reakcje organizmu. Jeśli w czwartym dniu objawy się nasilą lub pojawią się objawy dotąd nie występujące, można z dużym prawdopodobieństwem wskazać produkty lub grupy produktów, które wywołują alergię. Jak już wspomniano, leczenie dietetyczne w alergii pokarmowej musi być dobrane dla każdego pacjenta indywidualnie i prowadzone pod kontrolą specjalisty. W ten sposób prawidłowo ustalona dieta eliminacyjna nie powinna stanowić zagrożenia dla zdrowia chorego, nawet w przypadku, gdy taka dieta trwa kilka lat. Ważne jest zupełne wyłączenie z diety produktów będących źródłem alergenów, należy również uniknąć alergenów ukrytych. Przykładowo alergeny mleczne mogą występować również w serwatce. Najlepiej korzystać z produktów jak najmniej przetworzonych, a wybierając produkty spożywcze, należy uważnie czytać etykiety, zwłaszcza informacje dotyczące składu. Regulacje prawne wymagają od producentów, a także od restauratorów umieszczania na etykietach lub w karcie menu informacji o zawartych w żywności alergenach.

Literatura:
1. Bartuzi Z. (red): Alergia na pokarmy. Mediton. Łódź 2006.
2. Fal M.(red): Alergia, choroby alergiczne, astma. Medycyna Praktyczna. Kraków 2011.
3. Jarosz M. Praktyczny podręcznik dietetyki. Warszawa: Instytut Żywności i Żywienia, 2010.
4. Payne A., Barker H. Dietetyka i żywienie kliniczne. Wydawnictwo Elsevier 2013.

• 
  

  Zdarza się, że osoby ze stwierdzoną alergią na pyłki roślinne mogą być narażone na wystąpienie reakcji alergicznej po spożyciu wybranych produktów spożywczych, co związane jest z reakcją krzyżową pomiędzy roślinami spokrewnionymi botanicznie lub z obecnością pyłków roślinnych w produktach spożywczych np. w miodzie kwiatowym.



• 
  

  Dlatego też osoby uczulone na pyłki traw powinny unikać spożywania: selera, marchwi, pomidorów, buraków, soi, grochu, pomarańczy, melonów, arbuzów, kiwi, wiśni, jabłek, brzoskwiń i produktów z pszenicy, żyta, jęczmienia, owsa, ryżu, kukurydzy, a także orzechów laskowych i pistacjowych.