Martwica rozpływna – rodzaje i metody leczenia. O czym powinien wiedzieć pacjent?

Martwica rozpływna to forma nekrozy komórkowej, która wynika z intensywnej enzymatycznej degradacji tkanek. Proces ten jest charakterystyczny dla ognisk zapalenia ropnego i uszkodzeń niedokrwiennych w ośrodkowym układzie nerwowym. W artykule przedstawiamy definicję martwicy rozpływnej, a także omawiamy jej patomechanizmy, kluczowe metody diagnostyki oraz rolę farmaceuty w procesie terapeutycznym.

Czym jest martwica rozpływna? Definicja i mechanizm powstania

Martwica rozpływna to proces, w którym obumarłe tkanki ulegają całkowitemu upłynnieniu. Dochodzi do niego głównie pod wpływem enzymów hydrolitycznych, a także ze względu na ubogą budowę zrębową ośrodkowego układu nerwowego, co sprzyja rozkładowi białek i lipidów.

Proces ten rozpoczyna się w momencie uszkodzenia błony komórkowej. Zawartość komórki, wraz z nadmiarem jonów i płynów, wydostaje się wtedy do tkanek otaczających. W przebiegu zakażeń prowadzi to do tworzenia się ropy, natomiast w niedokrwiennym zawale OUN powstaje jama wypełniona płynem.

Martwica rozpływna może być spowodowana przez różne czynniki – zarówno wewnętrzne (np. niedotlenienie, reakcje autoimmunologiczne), jak i zewnętrzne (np. działanie substancji chemicznych lub urazy fizyczne). Niekiedy wynika także z autolizy, czyli samorozkładu komórek przez ich własne enzymy.

Jeśli przyczyną jest infekcja, proces przyspieszają dodatkowo enzymy produkowane przez patogeny, takie jak gronkowiec złocisty (Staphylococcus aureus), bakterie beztlenowe czy grzyby.

Rodzaje martwicy rozpływnej – jakie są główne typy?

Rodzaje martwicy rozpływnej w ranie są zależne od przyczyny jej powstawania. Do głównych typów można zaliczyć:

1. Martwica rozpływna zakaźna – jest efektem miejscowej infekcji, najczęściej spowodowanej przez bakterie tlenowe, beztlenowe, grzyby.
2. Martwica rozpływna niedokrwienna OUN – powstaje po udarze mózgu, gdy tkanka ulega upłynnieniu w wyniku autolizy komórek nerwowych i gleju.
3. Martwica rozpływna chemiczna – spowodowana np. przez silnie zasadowe substancje (alkalia). 

Jakie są objawy martwicy rozpływnej?

Objawy martwicy rozpływnej są zależne przede wszystkim od narządu oraz rozległości zmian. Najczęściej wymienić można:

• ropnie,
• zaczerwieniona i gorąca skóra w miejscu rany,
• ból,
• obrzęk,
• gęsta żółto-zielona wydzielina o nieprzyjemnym zapachu,
• gorączka,
• tachykardia,
• kaszel, ropna plwocina (martwica rozpływna płuc).

Objawom martwicy rozpływnej w mózgu (m.in. w postaci ropnia czy rozmiękania poudarowego) mogą towarzyszyć napady padaczkowe, wzrost ciśnienia śródczaszkowego.

Diagnostyka martwicy rozpływnej

Diagnostyka martwicy rozpływnej rany może obejmować: 

• badanie fizykalne – ocena stanu rany (bólu, ucieplenia, fluktuacji i zakresu obrzęku),
• wywiad lekarski – zawierający informacje m.in. na temat chorób przewlekłych i stosowanych leków, 
• badania laboratoryjne – czyli morfologia krwi z rozmazem, CRP i OB, a także posiew mikrobiologiczny treści rany lub ropnia,
• badania obrazowe – USG punktowe, które zwiększa trafność rozpoznania ropnia i różnicuje go z cellulitis. W przypadku OUN najczęściej zaleca się wykonanie MRI/CT z kontrastem. 

Ważne jest określenie wrażliwości wyizolowanych patogenów na antybiotyki za pomocą wspomnianego posiewu mikrobiologicznego. Pozwala to na wybór leku o wąskim spektrum działania, który będzie skuteczny wobec konkretnego drobnoustroju. Takie podejście minimalizuje ryzyko rozwoju lekooporności.

W przypadkach, gdy posiew jest jałowy, a stan pacjenta klinicznie wskazuje na infekcję bakteryjną, można rozważyć wykonanie testów molekularnych, takie jak PCR, które wykrywają DNA patogenów.

Leczenie martwicy rozpływnej – rola farmaceuty w terapii pacjenta

W przypadku martwicy rozpływnej leczenie obejmuje nacięcie i drenaż ropnia. Wdrożenie antybiotykoterapii powinno uwzględniać lokalną epidemiologię (MRSA), wynik posiewu oraz farmakokinetykę i farmakodynamikę.

Farmaceuta odgrywa istotną rolę w procesie leczenia martwicy rozpływnej, wspierając pacjenta w zakresie farmakoterapii i monitorowaniu jego samopoczucia.

Na czym polega takie działanie? Obejmuje ono m.in. doradztwo w zakresie prawidłowego stosowania leków, udzielanie informacji o ich możliwych działaniach niepożądanych i interakcjach, a także monitorowanie przebiegu terapii.

Jeśli pacjent zgłasza pogorszenie stanu lub działania niepożądane, farmaceuta może skontaktować się z lekarzem prowadzącym i przekazać swoje obserwacje. Powinien on również edukować pacjenta m.in. w zakresie konieczności stosowania się do wszystkich zaleceń lekarza.

Czy martwicy rozpływnej można zapobiec? Profilaktyka

Profilaktyka martwicy rozpływnej polega na kontroli chorób współistniejących (szczególnie cukrzycy, przy której występują m.in. rany cukrzycowe) oraz odpowiedniej higienie skóry i ran ostrych lub przewlekłych. Pacjenci często podejmują się samodzielnego drenażu ropni, co może prowadzić do eskalacji problemu. Takie działania nie powinny być wykonywane.

Warto więc edukować pacjentów na temat konieczności wdrożenia szybkiego leczenia ognisk zapalnych przez specjalistę, z uwzględnieniem kontroli biofilmu i racjonalnej antyseptyki.

W przypadku oparzeń chemicznych również najważniejsza jest ocena lekarza, na podstawie której zostaje dobrane postępowanie terapeutyczne (m.in. płukanie, dobranie opatrunków oraz zastosowanie farmakoterapii).

***

Autor: Marta Grzybowska
Konsultacja lekarska: Bartłomiej Śmieszniak