Kwas pantotenowy (witamina B5) – prozdrowotne właściwości i działanie

Kwas pantotenowy (witamina B5) to jedna z witamin z grupy B, która odgrywa kluczową rolę w wielu fundamentalnych procesach metabolicznych organizmu. Związek ten bierze udział w licznych reakcjach biochemicznych. Na jakie źródła witaminy B5 i jej najważniejsze właściwości powinien zwrócić uwagę pacjent? Ile wynosi dzienne zapotrzebowanie na ten związek? Wyjaśniamy w artykule.

Kwas pantotenowy – charakterystyka biochemiczna

Kwas pantotenowy to witamina rozpuszczalna w wodzie, zbudowana z kwasu pantenowego i β-alaniny. W organizmie występuje głównie w formie:

• pantotenianu wapnia – stabilnej i dobrze przyswajalnej;
• pantetyny, która wykazuje wysoką aktywność biologiczną.

Witamina B5 jest niezbędna dla syntezy i metabolizmu licznych związków biologicznych, w tym acetylocholiny, cholesterolu, hormonów steroidowych oraz niektórych neuroprzekaźników.

Właściwości biochemiczne tej witaminy wspierają proces produkcji energii na poziomie komórkowym oraz utrzymanie integralności błon komórkowych.

Dzięki swojej obecności w niemal każdej komórce kwas pantotenowy uznawany jest za niezbędny dla utrzymania homeostazy organizmu.

Witamina B5 – działanie i właściwości

Witamina B5 jest kluczowym kofaktorem w metabolizmie komórkowym. Uczestniczy w katabolizmie węglowodanów, lipidów i białek, umożliwiając ich konwersję do związków energetycznych wykorzystywanych w procesach komórkowych. Bierze również udział w syntezie cholesterolu, hormonów steroidowych, witaminy D oraz acetylocholiny – neuroprzekaźnika kluczowego dla pracy układu nerwowego. 

Witamina B5 jest powszechnie stosowana w dermatologii ze względu na jej korzystny wpływ na skórę w zakresie regeneracji i wspomaganie procesów naprawczych oraz gojenia tkanek.

Wpływ kwasu pantotenowego na metabolizm energetyczny i funkcje układu nerwowego

Kwas pantotenowy jest niezbędnym elementem strukturalnym koenzymu A, cząsteczki o kluczowym znaczeniu w metabolizmie komórkowym. Dzięki obecności CoA witamina B5 umożliwia zachodzenie fundamentalnych przemian metabolicznych w mitochondriach, określanych mianem „elektrowni komórkowych”.

Tam właśnie, w procesach cyklu Krebsa i fosforylacji oksydacyjnej, dochodzi do syntezy adenozynotrójfosforanu (ATP) – uniwersalnego nośnika energii biologicznej.

Kwas pantotenowy wspiera także syntezę acetylocholiny – neuroprzekaźnika odpowiedzialnego za sprawne myślenie, zapamiętywanie czy szybką reakcję na bodźce. To właśnie ten związek pomaga mózgowi „być na bieżąco”, a układowi nerwowemu działać bez zakłóceń.

Witamina B5 a regeneracja skóry i włosów

Kwas pantotenowy bierze udział w utrzymaniu homeostazy i integralności bariery skórnej. Jego działanie wynika przede wszystkim z udziału w syntezie i metabolizmie lipidów niezbędnych do prawidłowej bariery ochronnej naskórka.

Wspiera nawilżenie skóry, zmniejszając ryzyko przesuszenia czy łuszczenia. Dzięki właściwościom regenerującym wpływa na przyspieszenie gojenie się ran i zmniejszenie stanów zapalnych. Dlatego też kwas pantotenowy jest popularnym wyborem na trądzik.

W aptece warto rekomendować preparaty zawierające kwas pantotenowy pacjentom z problemami skórnymi, szczególnie tym, którzy borykają się z suchą, podrażnioną lub uszkodzoną skórą.

Właściwości kwasu pantotenowego wykorzystuje się także w leczeniu łupieżu. Natomiast trychologia rekomenduje stosowanie witaminy B5 na włosy.

W trychologii zaleca się jej stosowanie w terapii włosów ze względu na jej wielokierunkowe działanie wzmacniające. Kwas pantotenowy wpływa na poprawę struktury włosa zarówno na poziomie wewnętrznym, jak i powierzchniowym. Wspiera jego wzrost oraz odporność na uszkodzenia mechaniczne.

Dzienne zapotrzebowanie na witaminę B5

Dzienne zapotrzebowanie na kwas pantotenowy (witaminę B5) u osób dorosłych wynosi 5 mg, przy czym wzrasta do 6 mg u kobiet w ciąży i do 7 mg u kobiet karmiących piersią^[1]. 

W przypadku dzieci zapotrzebowanie zależy od wieku^[2] i wynosi:

• niemowlęta 0-6 miesięcy – 1,7 mg;
• niemowlęta 7-12 miesięcy – 1,8 mg;
• dzieci 1-3 lata – 2 mg;
• dzieci 4-8 lat – 3 mg;
• dzieci 9-13 lat – 4 mg;
• dzieci powyżej 14 roku życia – 5 mg dziennie.

Źródła kwasu pantotenowego w diecie

Kwas pantotenowy występuje zarówno w produktach pochodzenia zwierzęcego, jak i roślinnego.

Gdzie można znaleźć witaminę B5? W ten związek bogate są: podroby (np. wątróbka), a także mięso drobiowe oraz wołowina. Zawierają ją również ryby (zwłaszcza te tłuste, jak łosoś czy śledź), jaja oraz mleko i jego przetwory.

Witamina B5 nie jest jednak zarezerwowana tylko dla miłośników mięsa. Naturalnie występuje ona również w produktach roślinnych, takich jak pełnoziarniste produkty zbożowe, orzechy i nasiona, a także w warzywach (np. w brokułach, kalafiorze, ziemniakach, soczewicy, fasoli czy awokado).

Niedobory kwasu pantotenowego – przyczyny, objawy i konsekwencje zdrowotne

Niedobory witaminy B5 najczęściej występują u osób starszych, pacjentów z zespołami złego wchłaniania (np. po operacjach przewodu pokarmowego czy z chorobami zapalnymi jelit), a także u osób żyjących w długotrwałym stresie.

Niedobór należy potwierdzić badaniami laboratoryjnymi.

Brak uzupełniania niedoborów kwasu pantotenowego może mieć poważne skutki i obejmować szerokie spektrum objawów. Najczęściej manifestują się one jako przewlekłe zmęczenie, osłabienie mięśni, a także zaburzenia neurologiczne takie jak parestezje. 

Przy niedoborach kwasu pantotenowego mogą też pojawiać się zmiany zapalne na skórze, podrażnienia i suchość.

Nadmiar kwasu pantotenowego – przyczyny, objawy, skutki

Witamina B5 jest związkiem rozpuszczalnym w wodzie, co oznacza, że jej nadmiar jest zazwyczaj efektywnie wydalany z organizmu przez nerki. Z tego powodu ryzyko toksyczności i akumulacji w tkankach jest stosunkowo niskie.

Jednakże w sytuacjach nadmiernej suplementacji doustnej – zwłaszcza przy przyjmowaniu bardzo wysokich dawek, przekraczających zalecane dzienne spożycie – może dojść do przejściowego skumulowania kwasu pantotenowego w organizmie.

W takich przypadkach mogą pojawić się łagodne, choć nieprzyjemne, objawy niepożądane – głównie ze strony układu pokarmowego. Do najczęściej obserwowanych manifestacji klinicznych należą: biegunka, nudności czy dyskomfort w obrębie jamy brzusznej.

Dodatkowo przewlekła suplementacja wysokimi dawkami B5 może zakłócać równowagę metabolizmu innych witamin z grupy B, wpływając tym samym na ich efektywność i prawidłowe funkcjonowanie organizmu. 

Dlatego tak istotne jest świadome i odpowiedzialne dawkowanie przez pacjenta, a w praktyce farmaceutycznej – profesjonalne doradztwo w tym zakresie. Należy podkreślić, że rozpoznanie niedoboru lub nadmiaru witamin musi bazować przede wszystkim na wynikach badań laboratoryjnych.

Pierwszym krokiem powinno być skonsultowanie się z lekarzem, który podejmie decyzję o dalszym postępowaniu diagnostycznym.