Opatrunki specjalistyczne – czym się różnią i komu je polecić w ramach opieki farmaceutycznej?

Wybór opatrunków specjalistycznych bywa skomplikowany dla pacjenta. Oferta tych materiałów medycznych jest szeroka, a poszczególne rodzaje różnią się właściwościami, przeznaczeniem i sposobem działania. Farmaceuta może pomóc pacjentowi dokonać wyboru odpowiedniego opatrunku. W jaki sposób? Wyjaśniamy w artykule.

Podział opatrunków specjalistycznych – jakie wyróżniamy rodzaje?

Opatrunki specjalistyczne można podzielić na kilka rodzajów, biorąc pod uwagę ich skład, mechanizm działania, właściwości fizyczne oraz zastosowanie kliniczne.

Wyróżnia się, m.in.:

1. Opatrunki hydrożelowe – wspomagają utrzymanie wilgotnego środowiska rany. Takie właściwości sprzyjają regeneracji tkanek.
2. Opatrunki hydrokoloidowe – charakteryzują się wysoką zdolnością do retencji wilgoci w obrębie rany. Absorbują wysięk i stanowią barierę ochronną przed zakażeniem.
3. Opatrunki alginianowe – wykonane z włókniny impregnowanej alginianem sodowo-wapniowym, tworzą w obrębie rany żelowe środowisko, które wspomaga proces epitelializacji i ziarninowania.
4. Opatrunki z jonami srebra – działają antybakteryjnie, przyspieszają gojenie i zmniejszają ryzyko infekcji.
5. Opatrunki piankowe – tworzą ochronną warstwę na ranie. Pochłaniają wysięk i chronią ją przed urazami mechanicznymi.
6. Opatrunki węglowe – zawierają węgiel aktywny, który absorbuje nieprzyjemne zapachy z ran. Czasem łączone ze srebrem.
7. Opatrunki silikonowe – miękkie i elastyczne, często stosowane na blizny potrądzikowe oraz keloidy w celu zmniejszenia ich widoczności.

Opatrunki specjalistyczne są zaprojektowane z myślą o specyficznych potrzebach terapeutycznych, a ich główną rolą jest wspomaganie procesu gojenia.

Rodzaje przylepców

Opatrunki specjalistyczne różnią się nie tylko zawartością typu substancji leczniczej, ale także rodzajem przylepców. Mogą być one: 

• tkaninowe;
• włókninowe;
• foliowe;
• jedwabne. 

Rodzaj materiału przylepca wpływa na stabilność opatrunku na skórze. Te tkaninowe charakteryzują się wysoką paroprzepuszczalnością, większą elastycznością i  odpornością na uszkodzenia mechaniczne. Mogą jednak po czasie powodować podrażnienia na wrażliwej skórze.

W takich przypadkach lepszym wyborem będą przylepce włókninowe. Są one delikatne i dobrze przylegają. Podobne właściwości mają przylepce jedwabne. Charakteryzują się łagodnym działaniem na skórę oraz łatwością w usuwaniu, co zmniejsza ryzyko uszkodzenia warstwy rogowej naskórka.

Tabela nr 1. Charakterystyka przylepców w opatrunkach specjalistycznych. Oprac. własne na podstawie ogólnodostępnych materiałów.

Dostępne są również przylepce foliowe, szczególnie przydatne w leczeniu ran, które muszą być chronione przed kontaktem z wodą. Jednak ze względu na ograniczoną przepuszczalność powietrza, nie są wskazane do długotrwałego stosowania na ranach z dużym wysiękiem.

Jakie opatrunki stosować w zależności od typu rany?

Wybór odpowiedniego opatrunku ma kluczowe znaczenie dla procesu gojenia i zapobiegania powikłaniom.

Różne typy ran wymagają odmiennych warunków terapeutycznych. Niektóre z nich potrzebują wilgotnego środowiska, które wspomaga migrację keratynocytów i angiogenezę (np. oparzenia powierzchowne, owrzodzenia). Inne (np. owrzodzenia żylne), z dużym wysiękiem, wymagają opatrunków o wysokiej absorpcji, aby zapobiec maceracji skóry.

Opatrunki hydrożelowe sprawdzają się przy ranach powierzchniowych, oparzeniach i drobnych skaleczeniach. Nie są zalecane do ran z dużym wysiękiem. Zapewniają efekt chłodzący, analgezję oraz wspomagają regenerację.

W przypadku ran przewlekłych pacjent może wybrać opatrunki hydrokoloidowe oraz piankowe, które utrzymują odpowiednią wilgotność i absorbują wysięk. Te materiały sprzyjają utrzymaniu optymalnych warunków do gojenia oraz redukują ryzyko infekcji. Warto dodać, że opatrunki hydrokoloidowe mogą też czasem prowadzić do zbyt dużej wilgotności i maceracji rany przy nieprawidłowym stosowaniu. 

W terapii ran przewlekłych, takich jak głębokie laceracje, rekomendowane są opatrunki alginianowe, charakteryzujące się wysoką absorpcją wysięku oraz zdolnością do stymulowania procesu gojenia poprzez oczyszczanie rany z martwiczych tkanek. Przy poważnych rozdarciach skóry często wymaga się dodatkowo stosowania opatrunków wtórnych.

Rany pooperacyjne wymagają zastosowania opatrunków z jonami srebra (ze względu na ich właściwości antybakteryjne).

Opatrunki piankowe zalecane są jako opatrunki na rany cukrzycowe z umiarkowanym lub obfitym wysiękiem.

Jak zakładać opatrunek specjalistyczny?

Aby prawidłowo założyć zarówno opatrunek (np. hydrokoloidowy czy ze srebrem), pacjent musi pamiętać o kilku, ważnych zasadach.

Przed aplikacją należy bezwzględnie upewnić się, że rana została starannie oczyszczona i dokładnie osuszona. W przypadku ran głębokich, rozległych czy skażonych konieczna jest konsultacja lekarska lub pielęgniarska, celem oceny ryzyka zakażenia i wdrożenia odpowiedniego postępowania terapeutycznego.

Należy mieć na uwadze wysokie ryzyko infekcji oraz możliwość wystąpienia powikłań miejscowych czy ogólnoustrojowych.

Przed przystąpieniem do opatrywania rany pacjent powinien starannie umyć ręce wodą z mydłem oraz je osuszyć. Wskazane jest również stosowanie jednorazowych rękawiczek ochronnych celem minimalizacji ryzyka zakażenia.

Aplikacja powinna odbywać się delikatnie, bez wywierania nadmiernego ucisku na tkanki, aby nie upośledzać mikrokrążenia w obrębie rany ani nie prowadzić do dodatkowych uszkodzeń. Po nałożeniu opatrunku konieczna jest systematyczna kontrola zarówno stanu rany, jak i samego materiału. 

W przypadku wystąpienia objawów niepokojących, takich jak rumień, obrzęk, wysięk, ból lub oznak infekcji ogólnoustrojowej, zaleca się pilną konsultację lekarską.

Pacjent powinien być poinstruowany o konieczności regularnej zmiany opatrunków zgodnie z zaleceniami terapeutycznymi lub częściej, jeśli opatrunek ulegnie zamoczeniu, zabrudzeniu lub przesunięciu.

Rola farmaceuty w doborze opatrunków specjalistycznych

Farmaceuta odgrywa ważną rolę w ramach doradztwa i edukacji pacjentów, chcących stosować opatrunki specjalistyczne. Zakres jego kompetencji jest szeroki. Obejmuje profesjonalny dobór opatrunku adekwatnego do etiopatogenezy, fazy gojenia, lokalizacji i charakterystyki rany. Farmaceuta udziela również szczegółowych instrukcji dotyczących techniki aplikacji.

Dzięki swojej wiedzy wspiera proces terapeutyczny pacjenta poprzez zwiększenie skuteczności leczenia ran, minimalizację ryzyka powikłań oraz promowanie prawidłowych praktyk pielęgnacyjnych w warunkach domowych.

***

Autor: Dagmara Sagan
Konsultacja: lek. med. Bartłomiej Śmieszniak