Jak skutecznie pomóc pacjentowi z bólem ucha?

Ucho to bardzo istotny narząd naszego ciała odpowiedzialny przede wszystkim za zmysł słuchu oraz utrzymanie równowagi. Problemy, takie jak ból, obrzęk czy zaczerwienienie w obrębie ucha nie powinny być bagatelizowane, ponieważ mogą doprowadzić do poważniejszych powikłań.

Budowa ucha

Aby móc skutecznie pomóc pacjentowi skarżącemu się na ból ucha, warto usystematyzować informacje związane z budową tego narządu. Ucho człowieka składa się z trzech zasadniczych części: ucha zewnętrznego, środkowego oraz wewnętrznego. Część widoczna, czyli ucho zewnętrzne, składa się z małżowiny usznej oraz przewodu słuchowego. Najważniejszymi elementami ucha środkowego jest zespół kosteczek słuchowych (młoteczek, kowadełko, strzemiączko) umieszczonych w jamie bębenkowej oraz trąbka słuchowa (Eustachiusza). Ucho zewnętrzne od ucha środkowego oddziela błona bębenkowa – bardzo ważny element budowy ucha środkowego, niezbędny w prawidłowym słyszeniu, gdyż drgania z tej błony przekazywane są na zespół kosteczek słuchowych. Ponadto błona ta izoluje głębsze elementy ucha od środowiska zewnętrznego, a tym samym zapobiega wnikaniu drobnoustrojów do organizmu. Trąbka Eustachiusza stanowi pomost łączący ucho z jamą nosowo- gardłową. W uchu wewnętrznym wyróżniamy błędnik kostny (w tym ślimak, przedsionek i kanały półkoliste) oraz błędnik błoniasty.

Przyczyny bólu ucha

Przyczyny występowania bólu ucha możemy też podzielić na pierwotne (otalgie pierwotne), czyli takie, których źródło dolegliwości znajdować się będzie w samym uchu oraz przyczyny wtórne (otalgie wtórne, bóle rzutowane ucha), czyli takie, w których ból ucha jest następstwem występowania patologii w innych obszarach ciała, np. w obrębie głowy czy szyi, poprzez przeniesienie wrażeń bólowych za pomocą połączeń nerwowych.

Ze względu na nieco odmienne postępowanie lecznicze warto zróżnicować pierwotny ból ucha na ten zlokalizowany w obrębie ucha zewnętrznego oraz ten w obrębie ucha środkowego. W zdecydowanej większości dolegliwości bólowe pierwotne ucha mają charakter zapalny. Ponadto z obserwacji wynika, iż stany zapalne ucha zewnętrznego dotyczą głównie dorosłych, ewentualnie dzieci w wieku szkolnym, natomiast na stany zapalne ucha środkowego cierpią najczęściej małe dzieci. Stany zapalne zlokalizowane w obrębie ucha zewnętrznego często określane są mianem tzw. ucha pływaka. Przyczyny zapalenia ucha zewnętrznego mogą być różne, najczęściej bakteryjne (nawet 90%), ale odnotowano również przypadki wirusowych, jak i grzybiczych zapaleń ucha. Należy brać również pod uwagę występowanie mieszane, czyli głównie bakteryjno-wirusowe. Czynnikami inicjującymi infekcję mogą być urazy/mikrourazy w obrębie ucha zewnętrznego, nagromadzenie woskowiny czy zaleganie wody w wyniku pływania.

Zapobieganie powstawania i rozwoju infekcji

W celu zapobiegania powstawania i rozwoju infekcji u pacjenta z pierwotnym, niepowikłanym bólem ucha zewnętrznego warto zaproponować mu preparat o działaniu miejscowym, który oprócz tego, że pomoże oczyścić ucho zewnętrzne z zanieczyszczeń, zadziała też przeciwbólowo i przeciwzapalnie, co dodatkowo przyniesie ulgę w uciążliwych dolegliwościach.

Salicylan choliny jest substancją zaliczaną do grupy NLPZ, stosowaną głównie miejscowo, m.in. w otolaryngologii. Mechanizm działania polega na hamowaniu działania cyklooksygenaz (konstytutywnej COX-1 i indukowanej COX2), następuje więc hamowanie syntezy prostaglandyn, co w efekcie skutkuje wystąpieniem działania przeciwzapalnego i przeciwbólowego. Ze względu na fakt, iż większość przypadków bólu ucha ma charakter zapalny, podanie salicylanu choliny miejscowo, w postaci np. spray’u wydaje się być w pełni uzasadnione. W ten sposób salicylan choliny pomaga zwalczać objawy stanu zapalnego, takie jak m.in. zaczerwienienie czy obrzęk ucha i dodatkowo przynosi ulgę w bólu. Ponadto salicylan choliny stosowany jest również w celu zmiękczenia zalegającej woskowiny, co następnie ułatwia jej usunięcie.

Inną substancją stosowaną do doraźnego stosowania w dolegliwościach bólowych ucha zewnętrznego jest chlorowodorek lidokainy. Wykazuje on działanie miejscowo znieczulające, mechanizm działania polega na stabilizacji błony komórkowej poprzez hamowanie szybkiego przepływu jonów sodowych, w efekcie nie dopuszcza do depolaryzacji komórki pod wpływem bodźca. Zaaplikowanie kropli z chlorowodorkiem lidokainy będzie leczeniem objawowym, przyniesie ulgę w uciążliwych dolegliwościach, warto jednak zaznaczyć, że nie zadziałają one na samą przyczynę bólu.

W usuwaniu zanieczyszczeń oraz zapobieganiu występowania zapalenia ucha mogą pomóc też substancje pochodzenia naturalnego, czyli np. olejek lawendowy, tymol o działaniu przeciwbakteryjnym czy wyciągi ziołowe z kwiatu nagietka, kwiatu dziewanny i ziela dziurawca wspomagające regenerację i pobudzające zdolności do samooczyszczania skóry.

Ból ucha to przypadłość, która jest częsta również u dzieci. W przypadku terapii bólu ucha w tej grupie pacjentów, zwłaszcza tych najmłodszych, należy wykazać się szczególną ostrożnością, ze względu na m.in. nie do końca wykszatłcone mechanizmy odpornościowe mogące objawiać się szybkim, lawinowym i często nieprzewidywalnym rozwojem choroby czy też zwiększonym ryzykiem pęknięcia błony bębenkowej. Ponadto u małych dzieci stany zapalne najczęściej dotyczą ucha środkowego. Niemniej, jeśli w wywiadzie z pacjentem możemy wywnioskować, iż przyczyna bólu dotyczy ucha zewnętrznego i ma charakter pierwotny, możemy zarekomendować mu miejscowo działający preparat z salicylanem choliny w postaci spray’u zawierającego salicylan choliny 80% zastosowany w ilości 17,4 % (w/w). W takiej formie preparat możemy zastosować nawet u małych dzieci od 3. roku życia. Dodatkowo postać spray’u ułatwia precyzyjne dozowanie.

W przypadku, gdy pacjent oprócz bólu ucha zgłasza też inne objawy ogólne lub jeśli na podstawie zebranego wywiadu podejrzewamy przerwanie ciągłości błony bębenkowej, należy zalecić mu bezzwłoczne zgłoszenie się do lekarza. W takim przypadku konieczne może być zastosowanie leczenia ogólnego, np. włączenia antybiotyku.

Wywiad z pacjentem

O co warto zapytać pacjenta w celu zdiagnozowania, czy doskwiera mu infekcja ucha zewnętrznego?

• Czy oprócz bólu ucha obserwuje Pan(i) także inne objawy – np. gorączka, katar, ból gardła?
• Czy okoliczność wystąpienia bólu ucha poprzedziło jakieś wydarzenie – np. uraz, zalanie wodą?