Żywienie dzieci w wieku szkolnym

Jednym z najistotniejszych czynników wpływających na zdrowie i właściwe funkcjonowanie organizmu jest odpowiedni sposób żywienia, czyli taki, który będzie odpowiadał potrzebom energetycznym organizmu, ale również pokryje zapotrzebowanie na wszystkie składniki pokarmowe niezbędne do jego prawidłowego funkcjonowania. W przypadku dzieci i młodzieży szkolnej prawidłowy sposób żywienia odgrywa jeszcze ważniejszą rolę ze względu na intensywne procesy wzrastania i dojrzewania zachodzące w tym okresie życia^[1]. Co więcej, prawidłowe żywienie w szkole pomaga dzieciom utrzymać koncentrację uwagi i pozwala skutecznie uczyć się przez cały dzień^[1].

Im więcej owoców i warzyw w diecie ucznia, tym lepsze wyniki w nauce

Z badań wynika, że im więcej owoców i warzyw znajduje się w diecie dzieci szkolnych, tym osiągają one lepsze wyniki w nauce^[2]. Podobnie wyniki otrzymano w przypadku dzieci regularnie spożywających pierwsze śniadanie^[2]. Posiłek ten powinien być spożywany w domu, w ciągu pierwszych godzin po przebudzeniu, aby przygotować organizm do prawidłowego funkcjonowania w ciągu dnia i przeciwdziałać wahaniom glikemii. Śniadanie musi być pełnowartościowe tzn. zawierać w swoim składzie wszystkie niezbędne składniki odżywcze w odpowiednich proporcjach^[3]. Tymczasem z badań wynika, że w Polsce śniadań nie spożywa nawet co trzeci uczeń szkoły podstawowej^[4]. Podobne wyniki w 2018 r.  odnotowano w Stanach Zjednoczonych, zwłaszcza w grupie młodzieży szkolnej w wieku 12-18 lat. Z tego względu podjęto działania mające na celu wprowadzenie do amerykańskich szkół programu ,,śniadanie dla każdego ucznia”. Po sześciu miesiącach trwania tego programu obserwowano istotną poprawę wartości odżywczej całodziennej racji pokarmowej uczniów, jak również zauważono poprawę wyników w nauce oraz ogólnie pojęte lepsze funkcjonowanie społeczne uczniów^[5].

Również w Polsce od wielu już lat w szkołach podstawowych z powodzeniem realizowany jest unijny projekt „Program dla szkół” (wcześniej był to projekt ,,Owoce i warzywa w szkole” oraz ,,Mleko w szkole”) koordynowany przez Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa. Program te polega na bezpłatnym dostarczaniu dzieciom owoców, warzyw oraz mleka i jego przetworów. Głównym celem tego projektu jest kształtowanie prawidłowych nawyków żywieniowych dzieci oraz wzrost spożycia produktów o właściwym profilu żywieniowym. Program obejmuje również działania o charakterze edukacyjnym, takie jak wspólne przygotowywanie i spożywanie drugiego śniadania, zakładanie ogródków szkolnych czy organizowanie warsztatów kulinarnych^[6].

Z raportu oceniającego wpływ tego programu na zmianę nawyków żywieniowych uczniów wynika, że w sposób istotny wpływa on na spożycie przez dzieci owoców i warzyw, a więc może być efektywnym narzędziem kształtującym ich nawyki żywieniowe^[7]. W grupie dzieci uczestniczących w programie spożycie owoców i warzyw wzrosło o 18%, natomiast w grupie dzieci nie uczestniczących w programie spożycie to wzrosło jedynie o 4%.

Jednak jak podkreślają eksperci spożycie warzyw i owoców przez dzieci szkolne nadal jest na niższym poziomie niż zalecany tj. minimum 400 g owoców i warzyw dziennie w co najmniej 5 porcjach, w tym warzyw więcej niż owoców^[7]. Ponadto zaleca się, aby uczniowie spędzający w szkole do 6 godzin, spożywali na tzw. przerwie śniadaniowej II śniadanie przyniesione z domu lub zakupione w sklepiku szkolnym. Natomiast uczniowie przebywający w szkole powyżej 6 godzin dziennie powinni spożywać 2 posiłki, tj. II śniadanie i obiad. W przypadku małych dzieci (6-latków) zaleca się, aby w trakcie pobytu w szkole spożywały one nawet trzy posiłki – II śniadanie, obiad i podwieczorek^[8]. Warto nadmienić, że odpowiednio skomponowane drugie śniadanie spożywane w szkole dostarcza kolejnej porcji energii i składników odżywczych i wpływa na poprawę koncentracji i zdolność uczenia się.

Znaczenie drugiego śniadania

Zauważono, że uczniowie, którzy nie spożywają drugiego śniadania w szkole, częściej skarżą się na bóle głowy, złe samopoczucie, rozdrażnienie i konflikty z rówieśnikami^[8]. Najczęściej drugie śniadanie ucznia to kanapka, którą warto urozmaicić. Najlepiej, aby kanapka ta składała się z pieczywa pełnoziarnistego z dodatkiem produktu będącego źródłem pełnowartościowego białka np. ser twarogowy, chuda wędlina, ryba lub jajko np. w postaci past. Świetnym i wartościowym dodatkiem do kanapek są pasty z nasion roślin strączkowych (np. hummus). Nieodłącznym elementem takiej szkolnej kanapki powinny być warzywa (np. liść sałaty, cykorii, plasterki pomidora, ogórka, papryki, pokrojona marchewka, kalarepa). Do kanapki powinien być dołączony owoc sezonowy, garść orzechów. Można również przygotować sezonowe smoothies lub koktajle mleczno-owocowe. Jako drugie śniadanie uczeń do szkoły może zabrać ze sobą owsiankę w słoiczku, surówkę, lub sałatkę z dodatkiem kaszy lub makaronu i produktu białkowego (np. ser, mięso, jajko).

Ważne aby każdy uczeń w trakcie pobytu w szkole miał stały dostęp do napojów, najlepiej wody mineralnej. Niedobór wody w organizmie powoduje uczucie zmęczenia, znużenia, gorszą koncentrację, obniżone predyspozycje do nauki i tym samym słabsze wyniki. Dzieci i młodzież w czasie pobytu w szkole powinny wypijać min. 0,5 litra płynów, a w czasie upalnych dni, w zależności od potrzeb organizmu, odpowiednio więcej^[8].

W trakcie pobytu w szkole uczeń może również skorzystać z oferty gastronomicznej sklepików szkolnych, których propozycje muszą być zgodne z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 26 lipca 2016 roku w sprawie w sprawie grup środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w jednostkach systemu oświaty oraz wymagań, jakie muszą spełniać środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w tych jednostkach (Dz.U. z 2016 r. poz. 1154)^[9].

Wszystkie działania propagujące żywienie odpowiednie do potrzeb dzieci i młodzieży szkolnej mają za celu niwelowanie zjawisk niepożądanych często występujących w omawianej grupie wiekowej a mianowicie nadwagi i otyłości a także niedożywienia energetyczno-białkowego, wynikającego z zaburzeń odżywiania. Ocenia się, że otyłość stała się zagrożeniem w skali globalnej dla co piątego dziecka wieku szkolnym^[10]. Zjawiskiem stosunkowo nowym, którego nasilenie obserwuje się w ostatnich latach, jest także wzrost częstości występowania wśród uczniów, szczególnie dziewcząt zaburzeń odżywiania, prowadzących do znacznego niedożywienia organizmu.