Skrót informacji
Dziecko w wieku przedszkolnym nie zna swojego zapotrzebowania na energię i składniki odżywcze, lecz doskonale rozpoznaje smak i zapach pokarmów, które lubi i te, za którymi nie przepada. Dziecko samodzielnie nie zaopatruje się w produkty spożywcze, jak również nie przygotowuje posiłków. Zatem rolą rodziców i opiekunów, jak również pracowników placówek przedszkolnych jest to, aby posiłki oferowane dziecku były odpowiednio zbilansowane pod względem podaży energii i składników odżywczych i zachęcały do spożycia[1].
Należy pamiętać, że to, w jaki sposób będzie realizowane żywienie dziecka w wieku przedszkolnym (4 6 lat), będzie wpływało na jego rozwój fizyczny, umysłowy i społeczny, a także na jego zdrowie w życiu dorosłym. Według Polskiego Towarzystwa Leczenia Otyłości w Polsce nadwaga lub otyłość występują u 12,2% chłopców i 10% dziewcząt w wieku przedszkolnym[3]. Otyłość w wieku rozwojowym wiąże się ze zwiększonym ryzykiem chorób układu sercowo-naczyniowego, nadciśnienia tętniczego, zaburzeń gospodarki lipidowej i węglowodanowej z cukrzycą typu 2 włącznie[4]. Badania naukowe wskazują, że otyłe dzieci są 5 razy bardziej narażone na występowanie otyłości w wieku dorosłym, w porównaniu ze szczupłymi rówieśnikami[2]. Jednak z badań prowadzonych przez Centrum Zdrowia Dziecka wynika też, że dzieci uczęszczające do przedszkoli rzadziej cierpią na nadwagę lub są otyłe, chociaż nadal zdarza się, że diety realizowane w tych placówkach wykazują pewne nieprawidłowości, co wskazuje na potrzebę prowadzenia edukacji żywieniowej personelu placówek przedszkolnych.
Nadmiernemu wzrostowi masy ciała dzieci sprzyjają nieregularne posiłki (co jest również przyczyną pojadania pomiędzy posiłkami bądź też pojadanie może prowadzić do unikania spożywania głównych posiłków), siedzący tryb życia i niewielka aktywność fizyczna, nadmierne spożycie cukrów prostych (w postaci słodyczy, słodzonych napojów) oraz spożywanie wysokoprzetworzonej żywności (żywność typu fast food oraz gotowe dania)[3].
Według aktualnych zaleceń dzienna podaż energii w diecie dziecka w wieku przedszkolnym powinna wynosić 1400 kcal.
Podaż energii z białka nie powinna przekraczać 15%, ze względu na zbyt wysoką ilość białka w przeliczeniu na kg masy ciała. Średnie, dzienne zapotrzebowanie dziecka w wieku 4-6 lat na tłuszcz wynosi 47 g, przy czym komponując dietę należy zapewnić dziecku tłuszcze dobrej jakości. Zatem udział energii z tłuszczów nasyconych nie powinien przekraczać 10%, natomiast udział energii z izomerów trans kwasów tłuszczowych powinno być tak niskie, jak to jest możliwe do osiągnięcia w diecie zapewniającej właściwą wartość żywieniową. Z kolei udział energii z kwasu alfa-linolenowego (ALA) w diecie przedszkolaka powinien wynosić 0,5%, natomiast łączna dzienna podaż kwasu dokozaheksaenowego (C22:6 n-3) DHA i kwasu eikozapentaenowego (C20:5 n-3) EPA powinna wynosić 250 mg. Węglowodany zazwyczaj stanowią uzupełnienie diety, a ich udział w całodziennej puli energetycznej powinien wynosić 45-65%, w tym cukry dodane nie powinny dostarczać więcej niż 10% energii. Według Światowej Organizacji Zdrowia cukry dodane są to wszystkie cukry proste dodane w trakcie przetwarzania żywności oraz te pochodzące z soków, syropów i miodów[5]. Zawartość błonnika pokarmowego w diecie dziecka w wieku 4-6 lat powinna wynosić 14 g na dzień[4]. Wystarczające spożycie sodu w całodziennej diecie dzieci w wieku przedszkolnym wynosi 1000 mg sodu, czyli w przeliczeniu jest to 2,5 g soli (pół łyżeczki). W zbiorowym żywieniu przedszkolnym stanowiącym 75% dziennego spożycia powinno się jej znaleźć odpowiednio mniej[5].
Procentowy udział energii w posiłkach serwowanych dziecku w ciągu dnia przedstawia się następująco: śniadanie 25%, II śniadanie 10%, obiad 30%, podwieczorek 10%, a kolacja 25%. W placówce przedszkolnej serwowane są zazwyczaj cztery posiłki, tj. śniadanie, II śniadanie, obiad i podwieczorek, co stanowi 75% dziennego spożycia[5]. Zamiast słodkich napojów przedszkolakom należy serwować przede wszystkim dobrej jakości wodę, której smak można urozmaicić dodatkiem kawałków owoców i mięty[5]. Dostęp do wody w przedszkolu powinien być nieograniczony.
U części dzieci w wieku przedszkolnym można obserwować pewnego rodzaju nieprawidłowości zachowań ukierunkowanych na unikanie spożywania pewnego rodzaju produktów lub potraw. Najczęściej zachowania te związane są z niejedzeniem określonej grupy pokarmów ze względu na ich teksturę (np. dziecko nie toleruje chrupiących, zbyt twardych produktów bądź potraw nadmiernie rozdrobnionych). Dziecko może odrzucać część pokarmów ze względu na ich wygląd (np. kolor czy kształt) i smak (np. unikanie potraw mocno przyprawionych, kwaśnych, gorzkich).
Przy wybiórczości pokarmowej, bo o niej mowa, można obserwować pewne charakterystyczne zachowania dziecka przy stole, takie jak opór przed samodzielnym jedzeniem, zbyt długie przeżuwanie i przetrzymywanie pożywienia w ustach, wypluwanie jedzenia czy dławienie się nim.
Naukowcy zajmujący się problemem wybiórczości pokarmowej przeprowadzili kilka eksperymentów, które wykazały, że sensoryczne poznawanie produktów prowadzi u dzieci do zwiększenia liczby zachowań polegających na próbowaniu nowych pokarmów[6]. Jednym z takich działań, które z powodzeniem można wprowadzić do placówek przedszkolnych, jest zastosowanie tzw. szwedzkiego stołu, na którym znajdują się różne produkty spożywcze (warzywa, owoce, różne rodzaje pieczywa i dodatki), które dzieci same wybierają. Samodzielny wybór zwiększa szansę na to, że dziecko zje wybrany przez siebie produkt. Na początek można zastosować szwedzki stół na śniadanie[5].
Żywienie dzieci w wieku szkolnym
Właściwości soli lizynowej ibuprofenu