Żurawina w infekcjach układu moczowego

Zakażenia układu moczowego (ZUM) spowodowane są głównie przez Gram-ujemne bakterie (przede wszystkim przez występującą w jelitach pałeczkę okrężnicy – Escherichia coli). Tylko w 5 proc. przyczyną mogą być wirusy, grzyby, bądź bakterie Gram-dodatnie. Najczęściej narażone na tą przykrą dolegliwość są kobiety, co wynika z ich budowy anatomicznej. Do zakażenia dochodzi drogą wstępującą, czyli przez cewkę moczową, która u kobiet jest znacznie krótsza niż u mężczyzn. Poza tym ujście cewki znajduje się w pobliżu odbytu i ujścia pochwy. Nieodpowiednia higiena, niemożność całkowitego opróżnienia pęcherza (np. u kobiet w ciąży), cofanie się moczu, duża aktywność seksualna przyczyniają się do powstania zakażeń.

Szczególnie należy uważać w okresie letnim. Nadmierne pocenie, częste kąpiele, przemarzniecie po kąpielach, siedzenie na zimnym miejscu mogą powodować infekcję dróg moczowych. Około 30 proc. kobiet jest co roku leczona doraźnie lub przewlekle z tego powodu. Rzadko bakterie dostają się do układu moczowego drogą zstępującą, czyli z krwi, ale zdarza się to np. u niemowląt (częściej u chłopców niż u dziewczynek).

Głównym objawem ZUM jest parcie na pęcherz, z niemożnością oddania moczu. Przy każdej próbie oddaje się dosłownie parę kropli. Dodatkowo pojawia się ostry ból lub pieczenie cewki moczowej. Objawy są nieprzyjemne, ale najczęściej, przy odpowiednim leczeniu, mijają po kilku dniach. Czasami może im towarzyszyć krwiomocz, ból brzucha, gorączka, nudności oraz ból w okolicach nerek, którego nie wolno lekceważyć, gdyż może oznaczać zapalenie nerek. Pojawienie się pierwszych niepokojących objawów ZUM wymaga podjęcia szybkiego leczenia, by nie dopuścić do powstania stanu przewlekłego. Bardzo ważna jest też profilaktyka, gdyż schorzenie to charakteryzuje się częstymi nawrotami.

 

Charakterystyka i działanie żurawiny

Owoce żurawiny wykazują działanie przeciwbakteryjne wobec bakterii Gram-ujemnych, a zwłaszcza przeciwko głównemu patogenowi zakażenia dróg moczowych, Escherichia coli, ale także wobec bakterii Enterococcus feacalis, które mogą powodować zakażenia u osób cewnikowanych. Odpowiedzialne za to działanie są obecne w surowcu procyjanidyny – katechina, epikatechina oraz jej dimery, trimery i tetramery, a także dimery galokatechiny i epigalokatechiny. Poza tym surowiec jest bogaty w inne polifenole – flawonoidy, antocyjany, kwasy fenolowe. W dużej ilości występują również kwasy organiczne (kwas benzoesowy, cytrynowy i chinowy) oraz witamina C.

Owoce rosnącej naturalnie w Polsce żurawiny błotnej (Vaccinum oxycoccus) mają podobny skład, z tym, że nie odnotowano obecności procyjanidyn. Pomimo, że od wieków stosowano owoce żurawiny wielkoowocowej do leczenia schorzeń dróg moczowych, to mechanizm działania przeciwbakteryjnego tego surowca został zbadany całkiem niedawno.

Początkowo wiązano aktywność przeciwbakteryjną z możliwością zakwaszania moczu, a to często z obecnością dużej ilości kwasu askorbinowego oraz innych kwasów organicznych w surowcu. Nigdy jednak, mimo podawania dużych ilości soku żurawinowego nie zakwaszono moczu do takich wartości pH, by osiągnąć działanie bakteriobójcze.

Również twierdzenie, że działanie uzależnione jest od wzrostu w moczu, aktywnego bakteriostatycznie, kwasu hipurowego po podaniu żurawiny, nie znalazło potwierdzenia w dalszych badaniach. Oczywiście obniżanie pH moczu w trakcie zakażenia dróg moczowych jest istotne, ale nie odpowiada za działanie przeciwbakteryjne. Poza tym, jest to efekt krótkotrwały.

Dopiero pod koniec lat dziewięćdziesiątych stwierdzono, że dobre rezultaty w leczeniu ZUM związane są z aktywnością antyadherencyjną surowca. Związki zawarte w owocach żurawiny (przede wszystkim procyjanidyny) zmniejszają przyczepność bakterii do ścian błon śluzowych pęcherza. Bakterie E. coli posiadają fimbrie dzięki którym przytwierdzają się do nabłonka tworząc kolonie i powodując w tych miejscach jego uszkodzenie. Poza tym związki żurawiny amerykańskiej zapobiegają namnażaniu się bakterii.

 

Wskazania i zastosowanie

W badaniach klinicznych wielokrotnie udowadniano, że sok lub wyciąg z żurawiny jest skuteczny zarówno w leczeniu jak i w zapobieganiu nawrotom zakażeń. Zapobiega nawrotom i skraca czas trwania choroby. Bardzo ważne jest również to, że surowiec nie wykazuje działania toksycznego, przez co może być stosowany przez długi czas w wysokich dawkach. Wykazano także, że sok bądź wyciąg z żurawiny może stać się alternatywą dla leczenia sulfonamidami bądź antybiotykami, zwłaszcza u osób źle tolerujących antybiotykoterapię lub u chorych terminalnych. Jak wiadomo, częste bądź długotrwałe podawanie antybiotyku osłabia organizm. Wyjaławia przewód pokarmowy, może prowadzić do zakażeń grzybiczych. W nieskomplikowanych infekcjach dróg moczowych leczenie preparatami z owoców żurawiny jest skuteczne i praktycznie pozbawione działań niepożądanych. Można stosować je jako środki wspomagające leczenie, obok antybiotyków, dzięki czemu możemy skrócić czas trwania infekcji.

U kobiet, które często cierpią z powodu zakażeń dróg moczowych słuszne jest stosowanie wyżej wspomnianych preparatów, by zapobiegać nawrotom. Badania kliniczne dowiodły, że stosowanie soku z żurawiny lub suplementów zawierających wyciąg zmniejszyły nawroty infekcji u kobiet o ok. 20 proc. Suplementacja preparatami żurawinowymi, w celach prewencyjnych, powinna trwać trzy do czterech miesięcy. Preparaty z żurawiny mogą też znaleźć zastosowanie w leczeniu zakażeń dróg moczowych występujących u chorych wymagających opieki paliatywnej. Często są to osoby odwodnione, które dodatkowo mają problem z przyjmowaniem zwiększonej ilości płynów. Nawodnienie organizmu w takim przypadku jest niemożliwe, a toksyczność stosowanych antybiotyków jest zwiększona. Skutkiem mogą być objawy ze strony przewodu pokarmowego – wymioty, biegunki i wtórne odwodnienie. W takich wypadkach słuszne jest stosowanie kapsułek z wyciągiem z żurawiny.

Owoce żurawiny, dzięki dużej zawartości witaminy C i flawonoidów wykazują właściwości przeciwutleniające. Ekstrakty z surowca hamują oksydacje LDL i dzięki temu mogą hamować rozwój chorób naczyniowych. Ponadto pojawiły się badania dotyczące działania soku żurawinowego w zakażeniu Helicobacter pylori (bakterii odpowiedzialnej za powstawanie wrzodów żołądka i zapalenia żołądka) oraz doniesienia o jego działaniu przeciwwirusowym.