Morwa biała – w trosce o prawidłowy poziom cukru

autor: dr n. farm. Maciej Strzemski
aptekarz, miłośnik i popularyzator receptury aptecznej

Coraz więcej osób zmaga się z różnego rodzaju dolegliwościami, których etiologia związana jest z nadmiernym spożyciem węglowodanów lub ich nieprawidłowym metabolizmem. Najpoważniejszą związaną z zaburzeniem metabolizmu cukrowców jest bez wątpienia cukrzyca.

Cukrzyca jest przewlekłą chorobą cywilizacyjną, która stanowi istotne zagrożenie dla zdrowia publicznego XXI wieku. Według definicji Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) cukrzyca jest schorzeniem metabolicznym o wieloczynnikowej etiologii, objawiającym się przewlekłą hiperglikemią, zaburzeniami gospodarki węglowodanowej, lipidowej i białkowej, które wynikają z niedostatecznego uwalniania insuliny lub niewystarczającego efektu jej działania. Jak podaje WHO, w Europie aż 64 miliony ludzi choruje na cukrzycę, a liczba ta z roku na rok wzrasta. W Polsce na cukrzycę cierpi ponad 3 mln osób. Uważa się, że do rozwoju cukrzycy przyczynia się w dużej mierze nieprawidłowy styl życia, na który składa się prowadząca do otyłości dieta, brak aktywności fizycznej, używki, takie jak papierosy czy alkohol oraz narażenie na przewlekły stres.

Podstawowym objawem cukrzycy jest podwyższony poziom cukru we krwi. Za normę przyjmuje się stężenie glukozy na czczo nie wyższe niż 99 mg/dl. Glikemia na czczo w zakresie 100-125 mg/dl wskazuje na stan przedcukrzycowy. Cukrzycę diagnozujemy, gdy poziom glukozy zmierzony o dowolnej porze dnia przekracza 200 mg/dl zaś na czczo 126 mg/dl. Dodatkowymi charakterystycznymi objawami tego schorzenia są: poliuria (wielomocz), polidypsja (nadmierne pragnienie), polifagia (nadmierne uczucie głodu) oraz oddech o zapachu acetonu.

Nieleczona cukrzyca prowadzi do wielu poważnych konsekwencji takich jak: choroby układu sercowo-naczyniowego, uszkodzenie nerek i wzroku, zespół stopy cukrzycowej, a także do śmierci. Cukrzycę dzieli się na dwa głównie typy: insulinozależną oraz insulinoniezależną. Pierwszy typ związany jest z autoimmunologicznym zniszczeniem komórek wysp trzustkowych, co w konsekwencji prowadzi do niedostatecznego wydzielania insuliny. Cukrzyca typu II charakteryzuje się opornością tkanek na działanie insuliny. Na cukrzycę typu drugiego choruje ok. 90% wszystkich diabetyków.

Leczenie cukrzycy ma na celu obniżenie stężenia glukozy we krwi. U osób z cukrzycą typu I konieczne jest przyjmowanie insuliny przez całe życie. Z kolei u pacjentów z cukrzycą typu II wprowadza się doustne leczenie farmakologiczne, a w niektórych przypadkach także insulinę.

Oprócz klasycznej farmakoterapii wspomagająco w postępowaniu terapeutycznym cukrzycy typu II stosuje się surowce roślinne. Roślinne związki chemiczne posiadające aktywność hipoglikemizującą nazywane są glukokininami. Substancje te hamują powstawanie i zaburzają funkcje glukagonu, który w organizmie bierze udział w rozkładzie glikogenu do glukozy. Do surowców roślinnych bogatych w glukokiny należą m.in.: liść borówki czernicy (Folium Myrtilli), ziele rutwicy lekarskiej (Herba Galegae), owocnia fasoli zwyczajnej (Pericarpium Phaseoli), korzeń cykorii podróżnika (Radix Cichonii), liść i korzeń pokrzywy (Folium et Radix Urticae). Obecnie coraz większym zainteresowaniem pacjentów cieszą się preparaty otrzymywane z morwy białej – rośliny wykorzystywanej od wieków w medycynie Dalekiego Wschodu. Morwa biała (Morus alba L.) jest drzewem liściastym pochodzącym z Azji. Najczęściej stosowanym surowcem farmaceutycznym jest liść morwy (Folim Mori albae), rzadziej owoce, nasiona i kora korzeni. W liściu morwy zidentyfikowano: flawonoidy (kwercetyna, kemferol, rutyna, astragalina), depsydy (kwas chlorogenowy), polihydroksyalkaloidy (1-dezoksynojirimycyna), kwas askorbinowy oraz znaczne ilości makro i mikroelementów. Duża różnorodność związków o zróżnicowanej budowie chemicznej czyni morwę białą rośliną o wielokierunkowej aktywności biologicznej. Opisano między innymi jej działanie przeciwwolnorodnikowe, przeciwgrzybicze, przeciwbakteryjne oraz przeciwwirusowe. Jednakże głównym wskazaniem do stosowania preparatów z liści morwy jest podwyższony poziom cukru we krwi. Substancje zawarte w liściach morwy korzystnie wpływają na gospodarkę węglowodanową, ułatwiając kontrolę właściwego poziomu cukru we krwi. Głównymi związkami odpowiedzialnymi za to działanie są: 1-dezoksynojirimycyna zwana również moranoliną oraz jeden z najczęściej spotykanych w roślinach aglikonów flawonoidowych – kwercetyna.

Mechanizm działania tych związków polega na inhibicji aktywności enzymów (maltazy oraz glukozydazy), które biorą udział w przekształcaniu cukrów złożonych do glukozy w jelicie cienkim. Dzięki temu dochodzi do spowalniania uwalniania i wchłaniania glukozy do krwi, a co za tym idzie zmniejszenia stężania tego cukru we krwi po posiłku. Niezwykle istotne jest to, że nie stwierdzono toksycznego działania 1-dezoksynojirimycyny i kwercetyny w zalecanych dawkach liścia morwy. Dlatego też morwa biała może być wykorzystywana jako surowiec wspomagający utrzymanie prawidłowego poziomu cukru w cukrzycy typu II. Dzięki obecności związków flawonoidowych morwa biała wpływa korzystnie na profil lipidowy oraz ciśnienie tętnicze krwi.

Podsumowując, należy stwierdzić, że suplementy diety produkowane na bazie liści morwy białej wpływają korzystnie na stan zdrowia chorych na cukrzycę poprzez hamowanie enzymatycznego rozkładu cukrów złożonych w świetle jelita, jak również poprzez silną aktywność antyoksydacyjną. Preparaty te powinny więc stać się nieodłącznym elementem diety diabetyków, jak również osób z rozpoznanym stanem przedcukrzycowym.