Nagietek – naturalny sposób na poparzenia słoneczne

Nadchodzi lato, pora wakacji, a tym samym czas długich dni spędzanych na słońcu. Aby móc w pełni cieszyć się z odpoczynku, warto pamiętać też o bezpieczeństwie. W letnich miesiącach nasza skóra jest bardziej narażona na oparzenia słoneczne. Pamiętamy więc o stosowaniu kremów z filtrem, stopniowym zwiększaniu czasu ekspozycji na słońce oraz unikaniu godzin największego nasłonecznienia. Co jednak zrobić, jeśli dojdzie do oparzenia? Do dyspozycji mamy kilka metod, z pomocą przychodzi również natura. Jednym z ziół, które możemy wykorzystać, jest nagietek.

Postępowanie przy leczeniu oparzeń

Oparzenie słoneczne jest uszkodzeniem komórek skóry w wyniku nadmiernej ekspozycji na promieniowanie ultrafioletowe (głównie UVB). Na skutek uwolnienia prostaglandyn dochodzi do powstania odczynu zapalnego z rumieniem, któremu towarzyszyć może uczucie gorąca, ból, obrzęk czy ogólne złe samopoczucie. Głównym postępowaniem przy leczeniu oparzeń jest ograniczenie ekspozycji na słońce przez kilka dni, stosowanie środków chłodzących i łagodzących na miejsca oparzone oraz ewentualne podanie doustnych leków przeciwzapalnych i przeciwbólowych (NLPZ) przy dużym nasileniu objawów.

Charakterystyka nagietka

Nagietek lekarski (Calendula officinalis) to roślina jednoroczna osiągająca do 50 cm wysokości, zaliczana do rodziny astrowatych (Asteraceae) syn. złożone (Compositae). W roślinie znajdziemy dwa rodzaje kwiatów: języczkowate i rurkowate, które zebrane są w kwiatostany zwane koszyczkami. Z kolei koszyczki znajdują się na końcach rozgałęzionej łodygi, liście w zależności od umiejscowienia przybierają różny kształt, zaś cała roślina pokryta jest lepkimi włoskami oraz gruczołami wydzielniczymi. Częścią rośliny wykorzystywaną w lecznictwie będzie kwiat nagietka (Calendulae flos). Monografia szczegółowa FP definiuje surowiec jako całe lub rozdrobnione, wysuszone, w pełni rozwinięte, oddzielone od osadnika kwiaty uprawianych, pełnokwiatowych odmian Calendula officinalis L. Mogą one przybierać barwę żółtą, pomarańczową lub brunatnawą. Farmakopea Polska w celu potwierdzenia tożsamości surowca zaleca ocenę makroskopową (widoczne dwa rodzaje kwiatów o określonych cechach), badanie mikroskopowe sproszkowanej substancji (widoczne m.in. fragmenty miękiszu korony, fragmenty z anomocytycznymi aparatami szparkowymi i ziarna pyłku o charakterystycznej budowie) i chromatografię cienkowarstwową. Na chromatogramie roztworu badanego powinny być widoczne m.in. pasma rutozydu i kwasu chlorogenowego.

Bogaty skład kwiatu nagietka

Kwiat nagietka posiada dość bogaty skład, z czego najistotniejsze będą flawonoidy (pochodne kwercetyny i izoramnetyny), karotenoidy (likopen, ẞ-karoten) oraz związki terpenowe. Z tej ostatniej grupy wymienić należy trójterpeny oraz saponiny, z czego najważniejsze będą pochodne kwasu oleanolowego, np. kalendulozydy A i B czy alkohole trójterpenowe, np. arnidiol. Farmakopea Polska standaryzuje surowiec na obecność flawonoidów, których w przeliczeniu na wysuszoną substancję roślinną powinno być nie mniej niż 0,4% w przeliczeniu na hiperozyd (C21H20O12 m.cz. = 464,4). Pozostałe grupy metabolitów występujące w omawianym surowcu to m.in. olejek eteryczny, śluzy, fitosterole, związki żywicowe czy sole mineralne.

Kwiat nagietka ponadto wykazuje działanie zarówno po podaniu doustnym, jak i na skórę i błony śluzowe. Zewnętrznie stosowany jest o wiele częściej, działa wtedy przeciwzapalnie, antybiotycznie, grzybobójczo, będzie przyśpieszał gojenie wszelkiego rodzaju ran i innych uszkodzeń. Za silnie zaznaczone działanie przeciwzapalne odpowiadać będą flawonoidy, alkohole trójterpenowe i saponiny. Z kolei surowiec podany wewnętrznie będzie pobudzać funkcje wydzielnicze przewodu pokarmowego i działać spazmolitycznie.

Zastosowanie

Omawiany surowiec znalazł szerokie zastosowanie w regeneracji i gojeniu wszelkiego rodzaju uszkodzeń skóry (oparzeń również słonecznych, odmrożeń, owrzodzeń, odleżyn, otarć czy stłuczeń) i błon śluzowych (stany zapalne jamy ustnej, gardła, oczu czy pochwy). Surowiec stosujemy w postaci naparów: 1-2 g surowca zalewamy niecałą szklanką wrzącej wody, pozostawiamy pod przykryciem przez około 5 min. Następnie studzimy i przesączamy.

W przypadku leczenia oparzeń sterylny gazik (odpowiedniej wielkości dobranej do rany) nasączamy gotowym naparem. Tak przygotowany opatrunek nakładamy na oparzone miejsce na około pół godziny, w uzasadnionych przypadkach gazik można pozostawić na skórze nawet do godziny.

Przetwory z nagietka o wiele rzadziej stosujemy doustnie, np. w nieżytach przewodu pokarmowego. Poza tym świeże kwiaty są w pełni jadalne i mogą stanowić ciekawy, barwny dodatek do sałatek. Właściwości ochronne przed szkodliwym wpływem czynników zewnętrznych sprawiły, że surowiec jest ceniony również w kosmetyce. Znaleźć go możemy w składzie np. kremów, balsamów czy toników do przecierania twarzy. Ponadto nagietek ceniony jest za walory estetyczne, a ze względu na zawartość olejku eterycznego, wykorzystywany jest również w aromaterapii. W literaturze znajdziemy różne doniesienia odnośnie omawianego surowca w kontekście interakcji ze słońcem. Z jednej strony kwiat nagietka może powodować reakcje fotoalergiczne, ze względu na obecność laktonów seskwiterpenowych. Z drugiej strony posiada m.in. działające antyoksydacyjnie karotenoidy, które będą chronić przed promieniowaniem słonecznym, czyli stanowią naturalny filtr. W tej kwestii istotna jest osobnicza wrażliwość na składniki omawianego surowca, dlatego warto zwrócić szczególną uwagę na przeciwwskazania.

Głównym przeciwwskazaniem do stosowania surowca będzie przede wszystkim uczulenie na nagietek bądź inne rośliny z rodziny złożonych. Według monografii ESCOP (European Scientific Cooperative on Phytotherapy) kwiat nagietka przy używaniu zewnętrznym zaliczany jest do grupy A, czyli grupy ziół możliwych do stosowania w czasie ciąży. Pomimo że kremy z dodatkiem wyciągu z kwiatów nagietka używane są na odparzenia u niemowląt, czysty napar nagietka stosujemy u nieco starszych dzieci: na skórę od 6. r.ż., natomiast na błony śluzowe – od 12. r.ż.