Mechanizm działania składników diety poprawiającej odporność

autor: dr n. med. Leszek Marek Krześniak
specjalista chorób wewnętrznych

Przeziębienie i choroby tego kręgu dosięgają przede wszystkim osób, których układ odporności jest osłabiony z powodu przewlekłych schorzeń, pod wpływem stresu, braku w diecie odpowiedniej ilości witamin i mikroelementów bądź przez nadużywanie używek. Choroby te zwykle ustępują stosunkowo szybko. Jeśli jednak powtarzają się często lub przedłużają się, może to świadczyć o upośledzeniu funkcjonowania układu odporności. Jego prawidłowe działanie w dużym stopniu zależy od diety, a zwłaszcza zawartych w niej antyoksydantów, witamin i minerałów. Warto wiedzieć, że przy wystąpieniu ostrej infekcji zapotrzebowanie na te związki wzrasta wielokrotnie w stosunku do stanu przed zachorowaniem. Wiele osób stosuje dziś różnego rodzaju diety odchudzające, niskoenergetyczne, zubożone w niektóre składniki lub wręcz stosują głodówki. Osoby takie znacznie częściej zapadają na przeziębienia. Stosowanie podobnych diet w okresie przeziębienia prowadzi zwykle do przedłużania się choroby.

Związkiem, który zapobiega przeziębieniom, jest witamina C. To jeden z najsilniejszych wymiataczy wolnych rodników, który uszczelniając nabłonki, zapobiega łatwemu przenikaniu drobnoustrojów wywołujących przeziębienia. Witamina C gromadzi się w leukocytach, które odgrywają bardzo ważną rolę w obronie przed infekcjami. Badania potwierdziły, że osoby zażywające regularnie tę witaminę rzadziej przeziębiają się (dzieci i dorośli) w porównaniu z osobami, które nie dostarczają odpowiednich jej ilości do organizmu. Warto pamiętać, że podczas przyjmowania kwasu acetylosalicylowego należy zwiększyć zażywanie witaminy C. Organizm człowieka nie jest w stanie jej wyprodukować, ani zmagazynować w dużych ilościach, dlatego musi być dostarczana z dietą na bieżąco. Jednorazowe podawanie dużych dawek witaminy C wcale nie przynosi większych korzyści, bo organizm nie jest w stanie ich spożytkować i są one usuwane. Warto pamiętać, że procesy przetwarzania żywności i długotrwałe jej przechowywanie zmniejszają jej zawartość w owocach i warzywach. Bogatym naturalnym jej źródłem są u nas owoce dzikiej róży, które zawierają ok. 30-40 razy więcej witaminy C niż owoce cytrusowe (100 ml soku zawiera 450 mg tej witaminy). W Ameryce Środkowej z kolei najbogatszymi w witaminę C są owoce aceroli (Malpigia granatolistna – Malpighia emarginata) – 100 g owoców zawiera 4500 mg tej witaminy. Warto dodać, że witamina C z owoców dzikiej róży i aceroli, w związku z zawartymi w tych owocach karotenoidami i flawonoidami, wykazuje dużą odporność na procesy utleniania i cechuje się bardzo dużą zdolnością wymiatania wolnych rodników.

W dietach profilaktycznych duże znaczenie może odegrać marchew, która jest bogata w karotenoidy – zwłaszcza beta-karoten (prowitaminę A). Witamina ta należy do antyoksydantów. Ponadto marchew dostarcza witamin C, E, K oraz z grupy B, a także sporo wapnia, potasu, żelaza, miedzi, fosforu, a nawet jodu. Witamina A chroni nabłonki dróg oddechowych przed wnikaniem patologicznych drobnoustrojów. W profilaktyce przeziębień duże znaczenie ma uzupełnienie w diecie zawartości cynku. Jest on niezbędny do prawidłowego funkcjonowania limfocytów T, które niszczą chorobotwórcze wirusy i bakterie. Najwięcej cynku zawierają ostrygi, kiełki pszenicy, ziarna sezamu, wątroba cielęca, mięso wołowe, nasiona dyni, arbuz, czekolada gorzka i jagnięcina. Korzystne działanie wykazują również potrawy zawierające wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3, które wykazują silne właściwości przeciwzapalne. Ich źródłem są tłuste ryby, olej lniany tłoczony na zimno. Dobowe zapotrzebowanie na omega-3 to 2 g.

Ważną rolę w profilaktyce przeziębień odgrywają bakterie probiotyczne, które powinny znajdować się w świetle jelit. Za ich sprawą jest wytwarzana immunoglobulina A, która pokrywając błony śluzowe chroni przed penetracją przez drobnoustroje chorobotwórcze. Lactobacillus acidophilus i bifidobakterie stanowią w jelicie dodatkową warstwę ochronną zapobiegającą przenikaniu chorobotwórczych drobnoustrojów oraz pobudzają grudki limfatyczne w ścianie jelita do wytwarzania limfocytów NK. Ponadto pobudzają aktywność makrofagów i limfocytów, zwiększają też stężenie interferonu gamma i immunoglobuliny A. Stąd ważne jest spożywanie naturalnych jogurtów i kefirów, które powinny być wyhodowane w domu, aby przy ich pomocy dostarczyć organizmowi w dużych ilościach żywe bakterie probiotyczne. Bakterie z jogurtu produkujące kwas mlekowy hamują rozwój w przewodzie pokarmowym drożdżaków (Candida albicans).

Chorobie przeziębieniowej zwłaszcza z wysoką gorączką towarzyszy wzmożone pragnienie. Ważne, aby wypijać minimum 2 l płynów dziennie dla uzupełnienia strat wody z poceniem oraz pobudzać wydalanie moczu, a wraz z nim toksycznych produktów przemiany materii i toksyn produkowanych przez drobnoustroje chorobotwórcze. Stare ludowe recepty zalecały herbatę z lipy z dodatkiem soku malinowego, co jak dziś wiadomo dostarcza antyoksydantów, które wymiatają wolne rodniki, których nadmiar jest uwalniany w ostrej infekcji. Ponadto malina obniża gorączkę, chociaż do dziś nie zidentyfikowano substancji, za której sprawą się to dzieje. Stara recepta z kultury żydowskiej zalecała w chorobie przeziębieniowej spożywanie gorącego rosołu z kury, który, jak potwierdzają współczesne badania, stymuluje układ odporności. W czasie gotowania mięsa kury wydziela się bowiem cysteina oraz glicyna i prolina. Gorący rosół łagodzi także kaszel. Jeszcze lepszy efekt przeciwzapalny uzyskuje się, jeśli do rosołu doda się drobne kawałki imbiru. Z kolei uporczywy suchy kaszel złagodzi i ułatwi odkrztuszanie sałatka z jabłka i cebuli, do której warto dodać natkę pietruszki.

Receptur stosowania czosnku w przeziębieniu jest wiele – czosnek z mlekiem i miodem, czosnek z sokiem z cytryny lub ząbek czosnku zmiażdżony i macerowany przez kilka godzin w szklance wody, a następnie wypity (tak przyrządzony wydziela najmniej nieprzyjemnego zapachu). Nieprzyjemnie pachnące siarkowe związki zawarte w czosnku zawierające allicynę mają silne działanie dezynfekujące. Czosnek jest źródłem wielu związków mających wpływ na leczenie przeziębień, z których należy wymienić: flawonoidy, aminokwasy, saponiny, cukry, związki śluzowe, witaminy (B1, B2, PP, C, prowitamina A), liczne sole mineralne (m.in. potasu, wapnia, magnezu) oraz rzadkie mikroelementy (m.in. kobalt, chrom, nikiel). Ale najcenniejsze w czosnku są olejki eteryczne bogate w siarczki i allicynę.

Dieta u osób z chorobą przeziębieniową powinna być lekkostrawna, dostarczać dużej ilości witaminy C i antyoksydantów, a także cynku, który jest ważny dla wzmocnienia odporności przeciwwirusowej. W diecie takiej powinny znaleźć się: żurawina, sok z cytryny, jarmuż, brukselka, papryka czerwona, papaja, brokuły i czarne porzeczki.