Różnice w obrazie schorzeń o podłożu wirusowym i bakteryjnym

Umiejętne rozpoznanie objawów w zależności od podłoża infekcji pozwala na zastosowanie skutecznej terapii i powodzenie leczenia.

Właściwie nie istnieją naukowe dowody na to, iż ekspozycja na zimno zwiększa ryzyko wszelkich przeziębień czy w dalszej fazie infekcji bakteryjnych. Natomiast niewątpliwie oprócz gwałtownego wychłodzenia głowy czy kończyn dolnych do rozwoju schorzeń przyczynia się także zakażenie odpowiednimi patogenami. Dlatego w okresie zwiększonej zapadalności należy unikać zatłoczonych miejsc (kontaktu z osobami już zakażonymi), dbać o higienę dłoni, nosić właściwą odzież dającą komfort termiczny oraz zażywać umiarkowanego wysiłku fizycznego na świeżym powietrzu.

Pacjent, który nabawi się ostrych zakażeń górnych dróg oddechowych związanych z zapaleniem gardła i migdałków podniebiennych, ucha środkowego oraz zatok przynosowych pierwsze kroki skieruje do apteki po poradę farmaceuty i zakup odpowiednich preparatów łagodzących objawy schorzenia i leczących jego przyczynę. W takim przypadku farmaceuta powinien przeprowadzić z pacjentem szczegółowy wywiad, który umożliwi zastosowanie skutecznego leczenia, bądź w dalszej fazie skierowanie pacjenta do koniecznej konsultacji lekarskiej w celu ustalenia diagnozy. Większość ostrych zapaleń górnych dróg oddechowych spowodowana jest głównie przez wirusy, zaś w mniejszym stopniu przez bakterie. Objawy towarzyszące infekcji górnych dróg oddechowych w przebiegu przeziębienia, grypy czy infekcji bakteryjnej mogą mieć bardzo zbliżony obraz i stąd często trudne jest odróżnienie etiologii wirusowej od bakteryjnej.

I tak przeziębienie (spowodowane rynowirusami, koronawirusami, adenowirusami czy wirusami paragrypy) najczęściej rozpoczyna się 1-2 dniowym okresem złego samopoczucia, uczuciem osłabienia czy zmęczenia, dalej pojawiają się stopniowo narastające objawy w postaci bólu gardła, nieraz z chrypką, a także nieżyt nosa z wodnistym wyciekiem oraz obrzękiem i przekrwieniem śluzówek, ponadto może wystąpić stan podgorączkowy (temperatura 37-38°C). Mimo uciążliwych objawów u pacjentów bez dodatkowych obciążeń zdrowotnych przeziębienie jest chorobą, która w ciągu kilku dni ustępuje samoistnie, z reguły objawy utrzymują się do siedmiu dni, a największe nasilenie przypada na 3-4 dzień infekcji.

W przypadku grypy (wywołanej głównie przez typ A wirusa) już od początku infekcji przebieg jest ostry, temperatura ciała gwałtownie wzrasta nawet do 40°C, ponadto pacjent odczuwa ogólne rozbicie, z towarzyszącymi dreszczami, bólami mięśni i głowy oraz kaszlem, natomiast nieżyt nosa jest stosunkowo mało nasilony. Grypa mimo pewnych podobieństw do przeziębienia ma zdecydowanie cięższy przebieg i nierzadko prowadzi do powikłań, m.in. zapalenia płuc, mózgu czy mięśnia sercowego.

Przeziębienie może u pacjentów wystąpić nawet kilka razy do roku z uwagi na liczną różnorodność wirusów, natomiast grypa występuje znacznie rzadziej, np. grypa sezonowa jeden raz do roku, w przypadku grypy pandemicznej zachorowania występują co kilkanaście lub kilkadziesiąt lat. Do zakażeń w przypadku infekcji wirusowej dochodzi przede wszystkim na drodze kropelkowej w czasie kontaktu z chorym, drogą pokarmową przez kontakt z zakażonymi przedmiotami w otoczeniu oraz w przypadku grypy przez dotyk zakażonego.

Leczenie schorzeń wirusowych obejmuje preparaty łagodzące lub znoszące objawy schorzenia, np. przeciwbólowe, przeciwzapalne i przeciwgorączkowe, adrenomimetyki stosowane ogólnie lub miejscowo w nieżytach nosa, leki przeciwhistaminowe, preparaty przeciwkaszlowe lub wykrztuśne w przypadku wystąpienia kaszlu czy antyseptyki miejscowe w bólach gardła. W przebiegu grypy należy już w początkowej fazie schorzenia rozważyć zastosowanie leków przeciwwirusowych, natomiast nie stosuje się ich w trakcie przeziębienia.

Farmaceuta powinien skierować pacjenta w przypadku schorzeń wirusowych na konsultację lekarską, gdy przeziębieniu towarzyszą nasilone objawy w postaci duszności oraz napady świszczącego oddechu, silnego i nieustępującego bólu głowy, zatok czy ucha, utrzymującej się gorączki powyżej 38°C, a także nasilonego kaszlu z ropną wydzieliną oraz gdy objawy utrzymują się dłużej niż 10 dni lub nasilają się w piątym dniu choroby, a także z podejrzeniem wystąpienia grypy.

Stosowanie antybiotyków w leczeniu zakażeń wirusowych m.in. w przeziębieniu jest nieskuteczne i niewskazane. Zbyt wczesne podanie antybiotyku nie zapobiega także nadkażeniom bakteryjnym, a może wręcz doprowadzić do pojawienia się szczepów bakterii opornych na wiele rodzajów antybiotyków. W przypadku, gdy stan i objawy chorobowe u pacjenta z zakażeniami górnych dróg oddechowych nie wskazują jednoznacznie na zakażenia bakteryjne, zaleca się strategię „czujnego wyczekiwania”, stosując przy tym jedynie leczenie objawowe. Natomiast u niektórych pacjentów z infekcjami wirusowymi może dojść do wtórnych nadkażeń bakteryjnych, np. w obrębie zatok przynosowych, gardła, migdałków czy ucha środkowego, wywołanych m.in. przez bakterie Streptococcus pneumoniae, Streptococcus pyogenes, Haemophilus influenzae, Moraxella catarrhalis.

Pacjenci z paciorkowcowym zapaleniem gardła i migdałków będą uskarżać się na ból podczas przełykania, gorączkę powyżej 38°C i powiększone i tkliwe węzły chłonne szyjne. U dzieci może wystąpić równocześnie ból głowy, nudności, wymioty i ból brzucha. Migdałki podniebienne będą zaczerwienione i z obrzękiem, mogą pojawić się wysięki. W przypadku zapalenia bakteryjnego ucha środkowego objawy są znacznie nasilone, np. ból i wyciek z ucha (lekarz dostrzega także zmiany w błonie bębenkowej).

W zapaleniu zatok różnicowanie pomiędzy podłożem wirusowym a bakteryjnym jest utrudnione ze względu na brak specyficznych objawów, a rodzaj wydzieliny z nosa np. ropny charakter nie jest podstawą do wskazania na etiologię bakteryjną. Najczęściej przyczyną zmian w przebiegu zakażeń w jamach nosowych i zatokach są infekcje wirusowe, których objawy utrzymują się przez okres 7 10 dni, natomiast utrzymujące się jeszcze dłużej objawy tego zakażenia wskazują z reguły na infekcje o podłożu bakteryjnym. Farmaceuta może pacjentom z objawami zakażeń bakteryjnych zalecić leczenie objawowe dla zmniejszenia ich nasilenia, a także kierować chorych na pilną konsultację lekarską w celu prawidłowego zdiagnozowania. Natomiast lekarz przed rozpoczęciem antybiotykoterapii u tych pacjentów powinien ustalić wskazania do jej zastosowania na podstawie danych z wywiadu, objawów klinicznych oraz przebiegu zakażenia i rozważyć celowość wykonania diagnostyki mikrobiologicznej.