autorka: lek. med. Anna Markuszewska
Wrocławskie Centrum Okulistyczne
Ze względu na obowiązujące przepisy, które wymagają utrzymywania w aptekach odpowiedniej temperatury i wilgotności powietrza, pracownicy narażeni są na przebywanie w klimatyzowanych pomieszczeniach, co sprzyja występowaniu objawów zespołu suchego oka (ZSO). Praca przy komputerze i wysiłek wzrokowy powodują zmniejszenie częstości mrugania, a to sprzyja nadmiernemu wysychaniu powierzchni oka. Również ze względu na kontakt z chorymi farmaceuci są narażeni na zakażenia w obrębie narządu wzroku.
Schorzenia
Wśród najczęściej spotykanych schorzeń narządu wzroku u farmaceutów wymienia się: „zmęczenie oczu”, zespół suchego oka i wirusowe zapalenie spojówek. „Zmęczenie oczu” w wyniku wytężonego wysiłku wzrokowego daje uczucie wzmożonego napięcia i bólu gałek ocznych, suchości i pieczenia oczu, spadek ostrości wzroku, czasem podwójne widzenie, bóle głowy, zmniejszenie koncentracji uwagi i ogólny dyskomfort.
W badaniu można stwierdzić zaczerwienienie oczu, łzawienie, wzmożone napięcie akomodacji. Objawy te mogą być nasilane przez działanie czynników zewnętrznych, takich jak:
- długotrwała (bez regularnych przerw) praca wzrokowa, szczególnie z bliskiej odległości,
- niewłaściwe oświetlenie,
- przebywanie w pomieszczeniach klimatyzowanych.Istotne znaczenie odgrywa ogólne osłabienie i przemęczenie oraz stan narządu wzroku, głównie niewyrównane wady refrakcji oraz zaburzenia widzenia obuocznego.
Zespół suchego oka (ZSO) spowodowany jest niedostatecznym wydzielaniem łez lub nadmiernym parowaniem filmu łzowego, co daje uczucie piasku lub ciała obcego pod powiekami, pieczenie i swędzenie, przekrwienie spojówek, ból i światłowstręt. Na powstanie ZSO wpływa długotrwała praca przy komputerze, klimatyzacja, suche powietrze. W schorzeniu tym dochodzi do odsłonięcia rogówki, która w ten sposób staje się bardziej podatna na infekcje bakteryjne, wirusowe czy grzybicze, co powoduje dużo poważniejsze choroby. Objawy ZSO mają charakter przewlekły i wymagają stałego leczenia. Okulista rozpoznaje ZSO na podstawie wyżej wymienionych objawów oraz przeprowadza badanie:
- czasu przerwania filmu łzowego (TBUT – tear break up time), który określa szybkość wysychania oczu – badanie wykonuje się w lampie szczelinowej po zabarwieniu powierzchni oka fluoresceiną,
- test Schirmera oceniający wydzielanie łez, który polega na założeniu zagiętego paska bibuły do worka spojówkowego na 5 minut, po czym ocenia się stopień jego nawilżenia,
- badanie w lampie szczelinowej ubytków nabłonka w obrębie dolnej części rogówki lub szpary powiekowej po zabarwieniu fluoresceiną lub zielenią lizaminy.
Wirusowe zapalenie spojówek najczęściej spowodowane jest przez adenowirusy, które są przyczyną tzw. epidemicznego zapalenia rogówki i spojówek zwanego inaczej gorączką gardłowo-spojówkową. Do zakażenia dochodzi przez kontakt z wydzieliną dróg oddechowych i oczu osób chorych i zakażonymi przedmiotami, jak klamki, pieniądze, chusteczki do nosa, ręczniki itp. Jest to schorzenie bardzo zakaźne prowadzące często do epidemii. Głównymi objawami jest przekrwienie spojówek z obfitą wydzieliną surowiczą, obrzękiem powiek oraz odczyn grudkowy w spojówkach. Zapaleniu spojówek mogą towarzyszyć zmiany w obrębie rogówki, które bez leczenia zwykle prowadzą w późniejszym etapie do groźnych powikłań. Wirusowe zapalenia trwają dłużej niż bakteryjne, zazwyczaj 2-3 tygodnie. Często zapalenie spojówek towarzyszy lub następuje po zapaleniu górnych dróg oddechowych lub gardła. Rozpoznanie stawiane jest zwykle na podstawie wywiadu i obrazu klinicznego.
Profilaktyka i leczenie
Zapobieganie „zmęczeniu wzroku” wymaga zapewnienia odpowiednich warunków pracy, głównie:
- ograniczenia czasu spędzanego przed komputerem z regularnymi przerwami – odpoczynek zapewniający rozluźnienie akomodacji oka oraz poprawę koncentracji na wykonywanej pracy uzyskuje się poprzez krótkotrwałe, ale częste oderwanie oczu od patrzenia na ekran ze zmianą pozycji ciała (np. co 30 minut popatrzyć przez około pół minuty/minutę w jeden punkt w dali w odległości co najmniej 6 metrów),
- zachowanie odpowiedniej odległości oczu od ekranu (40-60 cm),
- właściwe oświetlenie miejsca pracy z komputerem (wystarczy połowa normalnego natężenia światła dla pomieszczeń),
- prawidłowy stan narządu wzroku (skorygowanie wady wzroku i innych występujących dysfunkcji).
Istnieją dwa główne sposoby, które mogą zmniejszyć dolegliwości związane z ZSO. Są to:
- unikanie środowiska, w którym zwiększa się parowanie filmu łzowego (np. zadymione pomieszczenia, klimatyzacja, przeciągi, suche powietrze),
- właściwa pozycja ekranu komputera (10-20 stopni poniżej poziomu oczu), tak by zmniejszyć szerokość szpary powiekowej i przez to zredukować parowanie łez.
Leczenie ZSO jest wyłącznie objawowe i polega na stosowaniu tzw. sztucznych łez, które należy indywidualnie dobrać. Przy czym należy pamiętać, że nie przywracają one prawidłowej produkcji łez, a jedynie są ich substytutami. Stosując tego typu preparaty trzeba mieć na uwadze, że:
- większość preparatów sztucznych łez chroni powierzchnię gałki ocznej tylko przez około 10-20 minut i wymaga częstego podawania,
- ze względu na istniejące w tej chorobie podrażnienie oka zaleca się stosowanie kropli bez konserwantów,
- wskazane jest, by chorzy przed spaniem stosowali lek w postaci żelu, który zabezpiecza powierzchnię gałki ocznej przez dłuższy czas (główną wadą żelu, który pokrywa rogówkę grubą warstwą, jest to, że przejściowo pogarsza on ostrość wzroku, co może ograniczać jego zastosowanie w ciągu dnia).
W przypadkach współistniejącego stanu zapalnego stosuje się kortykosteroidy w kroplach lub cyklosporynę A pod kontrolą lekarza okulisty. W zaawansowanych postaciach ZSO, w celu zahamowania odpływu łez i zwiększenia ich ilości na powierzchni oka, wykonuje się zamknięcie punktów łzowych: czasowe (przez założenie specjalnych zatyczek do punktów łzowych) lub stałe (za pomocą koagulacji termicznej lub laserowej).
Zapobieganie zapaleniu spojówek to przede wszystkim wyjątkowa higiena, polegająca na niedotykaniu, niepocieraniu okolic oczu, częstym myciu rąk po kontakcie z pacjentem. Leczenie epidemicznego zapalenia spojówek i rogówki jak dotąd jest niezadowalające i budzi wiele emocji. Przyczyną jest brak skutecznej terapii antyadenowirusowej mogącej skrócić i złagodzić przebieg choroby. Powszechnie stosowane są antybiotyki w celu leczenia lub zapobiegania nadkażeniu bakteryjnemu oraz sztuczne łzy. Leki te łagodzą odczuwane przez pacjenta dolegliwości, takie jak uczucie ciała obcego oraz sklejanie powiek przez wydzielinę ropną.
Przestrzeganie zasad higieny pracy przez farmaceutów oraz wczesne leczenie objawów wskazujących na powyżej wymienione schorzenia może zapobiegać ogólnemu odczuciu przemęczenia oraz ujawnieniu się przewlekłych chorób narządu wzroku zwłaszcza w obszarze przedniego odcinka, a przede wszystkim rogówki.