Łzawienie – paradoks suchych oczu

autorka: dr n. med. Małgorzata Iwanejko
Wrocławskie Centrum Okulistyczne

Łzy odgrywają niezmiernie istotną rolę w oku, są jednym z czynników wpływających na proces prawidłowego i komfortowego widzenia. Pokrywają one rogówkę, dzięki czemu jest ona gładką lśniącą strukturą optyczną, co wpływa korzystnie na ostre widzenie. Film łzowy składa się z trzech warstw: warstwy lipidowej, warstwy wodnej i mucynowej. Pierwsza zapobiega parowaniu wody, dwie pozostałe nawilżają powierzchnię oka, zapewniając rogówce przejrzystość oraz działają przeciwbakteryjnie. Za wydzielanie wodnej składowej łez odpowiada gruczoł łzowy zlokalizowany w przednio-górnym kącie oczodołu, warstwę lipidową wytwarzają gruczoły Meiboma, a mucynową – komórki kubkowe spojówki. Film łzowy jest bezbarwnym płynem składającym się głównie z wody, elektrolitów, białek, lipidów i substancji o właściwościach odkażających i przeciwzapalnych.

Łzy są rozprowadzane po powierzchni gałki ocznej podczas mrugania, a nadmiar ich jest odprowadzany do kanalików łzowych i do nosa. W normalnych warunkach wydzielane są niewielkie ilości łez, które wystarczają do nawilżania, wypłukiwania zanieczyszczeń oraz ochrony przed zakażeniami. Jeśli dojdzie do podrażnienia powierzchni gałki ocznej, to następuje bezwarunkowy odruch częstszego mrugania oraz jednoczesnego wydzielania łez w dużej ilości. Inną przyczyną łzawienia może być mechaniczne zaburzenie odprowadzania łez w przypadku niedrożności dróg łzowych.

Wielu pacjentów okulistycznych skarży się na łzawienie, zupełnie nie wiążąc tego objawu z zespołem suchego oka, ponieważ mogłoby się wydawać, że ZSO jest raczej spowodowany niedoborem łez niż ich nadmiarem. Jednak u wielu pacjentów po wykluczeniu innych dolegliwości powierzchni oka czy przeszkód w odpływie okazuje się, że przyczyną nadmiernej produkcji filmu łzowego jest właśnie zespół suchego oka. Nadmierne łzawienie może w tym przypadku świadczyć o uszkodzeniu powierzchni oka, przez co łzy nie przylegają do niego w prawidłowy sposób. Ich nadprodukcja paradoksalnie nie przynosi wówczas poprawy, wypłukuje bowiem pozostałe warstwy filmu łzowego słabo przylegające do uszkodzonej części rogówki i spojówek. Taki stan wymaga jednak konsultacji lekarskiej.

Ponadto ZSO bywa także konsekwencją produkcji łez o nieprawidłowym składzie. W takim przypadku, przy nieprawidłowym jakościowo filmie łzowym, gałka oczna pozostaje niedostatecznie nawilżona, przez co pacjent ma wrażenie ciągłego uczucia nadmiernego łzawienia. Dolegliwości te nasilają się w niekorzystnych warunkach środowiskowych – na przykład w klimatyzowanych i ogrzewanych czy suchych pomieszczeniach. Negatywnie na film łzowy wpływają również palenie tytoniu, noszenie soczewek kontaktowych, a także rzadkie mruganie, np. przy czytaniu oraz przy pracy z komputerem czy smartfonem. W ZSO łzawieniu zazwyczaj mogą towarzyszyć również inne objawy, takie jak: dyskomfort, ból, pieczenie, uczucie ciała obcego lub/i piasku pod powiekami, zaczerwienienie oczu czy nieostre widzenie. Nieleczony ZSO może być przyczyną poważnych powikłań, m.in. uszkodzenia rogówki, a w niektórych przypadkach prowadzić nawet do utraty wzroku.

Podstawową metodą objawowego działania w ZSO jest stosowanie kropli nawilżających. Celem takiego postępowania jest zmniejszenie tarcia pomiędzy strukturami oka w przypadku braku odpowiedniej ilości łez, wypłukiwanie czynników drażniących oraz normalizacja składu filmu łzowego przy jego nieprawidłowym składzie. Dzięki nawilżeniu powierzchni oka poprawia się komfort widzenia oraz zmniejszają się dolegliwości, w tym również łzawienie. Obecnie dostępny jest szereg kropli nawilżających, preparaty te różnią się między sobą składem, zawartością konserwantów, a także długością przydatności do użytku po otwarciu. Przy wyborze kropli nawilżających warto wybierać preparaty, które nie zawierają w swoim składzie konserwantów.

Preparaty nawilżające są połączeniem wody i tzw. polimerów, które mają zdolność do zatrzymywania wody na powierzchni oka. Najczęstszym składnikiem o działaniu nawilżającym jest kwas hialuronowy, który głównie uzupełnia komponentę wodną filmu łzowego. Przy zespole suchego oka z towarzyszącym łzawieniem warto rozważyć uzupełnienie wszystkich warstw filmu łzowego i stosować preparaty złożone zawierające w swym składzie oprócz komponenty nawilżającej np. oleje naturalne, fosfolipidy. Cenionym składnikiem znajdującym się w preparatach złożonych jest dekspantenol. Jest on produktem redukcji kwasu pantotenowego, czyli witaminy B5.

W dostępnej literaturze obecne są doniesienia, że zawartość dekspantenolu w większości badanych składów kropli wpływa na polepszenie parametrów fizykochemicznych łez. Preparaty doskonale przylegają do powierzchni rogówki, wytwarzając biokompatybilną powłokę zintegrowaną z filmem łzowym. Dzięki szczególnym fizycznym właściwościom preparaty z dekspantenolem korzystnie wpływają na wszystkie warstwy filmu łzowego, są dobrze tolerowane, intensywnie i długotrwale nawilżają, regenerują i skutecznie chronią przed podrażnieniem, zapewniając komfort i poprawę jakości życia u pacjentów z ZSO.

Piśmiennictwo:
1. Hsu KH, de la Jara PL, Ariyavidana A, Watling J, Holden B, Garrett Q, Chauhan A. Release of betaine and dexpanthenol from vitamin E modified silicone-hydrogel contact lenses. Curr Eye Res. 2015 Mar;40(3):267-73. doi: 10.3109/02713683.2014.917192. Epub 2014 May 15.
2. Nowak M, Marek B, Kajdaniuk D, Siemińska L, Kos-Kudła B, Nowak K, Głogowska-Szelag J. Dry eye syndrom – multispecialistic disease. Part two: diagnostic procedure and treatment. Wiad Lek. 2011;64(1):49-55.
3. Nowak M, Marek B, Kajdaniuk D, Siemińska L, Kos-Kudła B, Nowak K, Głogowska-Szelag J. Dry eye syndrome – multispecialistic disease. Part one: Pathogenesis, signs, classification. Wiad.Lek.2010;63(4):374-86.
4. Hahne M, Reichl S. Simulation of corneal epithelial injuries by mechanical and corrosive damage: Influence of fetal bovine serum and dexpanthenol on epithelial regeneration in a cell culture model. Ophthalmologe. 2010 Jun;107(6):529-32, 534-6. doi: 10.1007/s00347-009-2079-x.
5. Göbbels M, Gross D. Clinical study of the effectiveness of a dexpanthenol containing artificial tears solution (Siccaprotect) in treatment of dry eyes Klin Monbl Augenheilkd. 1996 Aug-Sep;209(2-3):84-8.
6. Raczyńska K, Iwaszkiewicz-Bilikiewicz B, Stozkowska W, Sadlak-Nowicka J. Clinical evaluation of provitamin B5 drops and gel for postoperative treatment of corneal and conjuctival injuries Klin Oczna. 2003;105(3-4):175.
7. Golden MI, Fries PL. Dry Eye Syndrome. StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2017 Jun-.2017 Nov 28.
8. Pflugfelder SC, de Paiva CS. The Pathophysiology of Dry Eye Disease: What We Know and Future Directions for Research. Ophthalmology. 2017 Nov;124(11S):S4-S13. doi: 10.1016/j.ophtha.2017.07.010.