Lek recepturowy – jak go przygotować?

Obecnie leki recepturowe sporządza się w aptekach coraz rzadziej. Prawdą jest, że ich tworzenie bywa wymagające, jednak stosowanie takiego leku może przynieść pacjentowi wiele korzyści. Jak przygotować lek recepturowy? Co powinna zawierać recepta na lek recepturowy? Wyjaśniamy.

Lek recepturowy – czym jest?

Lek recepturowy to inaczej lek sporządzany w aptece według zlecenia przedstawionego na recepcie lekarskiej. Obecnie tego typu leki są najpopularniejsze m.in. w leczeniu zmian skórnych związanych z wieloma chorobami dermatologicznymi czy też przy sporządzaniu różnorodnych mieszanek ziołowych na dolegliwości trawienne. Leki recepturowe są tworzone z zachowaniem wszelkich norm i zasad, dlatego swoją jakością nie ustępują lekom gotowym, produkowanym masowo.

Lek recepturowy – rodzaje

Wyróżnia się trzy podstawowe rodzaje leków recepturowych:

• płynne leki recepturowe, którymi są roztwory, zawiesiny, emulsje i mieszanki roztworów;
• półstałe leki recepturowe, np. maści, kremy i żele;
• stałe leki recepturowe, np. proszki, czopki doodbytnicze, gałki dopochwowe i pręciki.

Ponadto ze względu na sposób wykonania wymienia się leki jałowe i niejałowe. Do jałowych leków zalicza się preparaty przyrządzane w warunkach sterylnych, które uniemożliwiają przedostanie się bakterii do gotowego produktu. Zalicza się do nich leki do oczu i leki stosowane pozajelitowo. Do preparatów niejałowych zalicza się wszystkie postacie leków recepturowych wymienione wyżej, tzn. leki płynne, półstałe i stałe^[1].

Jak przygotować lek recepturowy krok po kroku?

Zrealizowanie recepty na lek robiony przez farmaceutę musi przebiegać według ściśle określonych procedur. Stworzenie każdego leku należy udokumentować w postaci papierowej lub elektronicznej. Do najważniejszych kroków w przygotowywaniu leku recepturowego zalicza się:

• przygotowanie stanowiska pracy;
• odpowiednie wykonanie postaci leku;
• właściwe oznakowanie leku;
• kontrolę jakości na wszystkich etapach sporządzania leku^[2].

Sprawdzenie dostępności składników

Zanim rozpocznie się przygotowywanie leku recepturowego z e-recepty bądź recepty standardowej, najpierw trzeba się upewnić, że mamy wszystkie przyrządy i składniki potrzebne do jego stworzenia. Pracownia leku recepturowego powinna posiadać wydzielone strefy na sporządzanie leków, a także być podzielona na różne klasy czystości, w których przechowywane są niezbędne utensylia.

Pomieszczenie musi też posiadać sprawną wentylację, być regularnie myte i dezynfekowane. Po zapoznaniu się z receptą należy sprawdzić, czy apteka posiada wszystkie składniki niezbędne do wykonania danego leku recepturowego. Jeśli nie, może być konieczne ich zamówienie^[3].

Ustalenie poprawności recepty

Prawidłowo zapisana recepta na lek recepturowy powinna zawierać wszystkie niezbędne dane. Są to:

• nagłówek recepty z m.in. nazwą zakładu leczniczego i innymi danymi świadczeniodawcy;
• dane dotyczące chorego, m.in. imię i nazwisko, PESEL;
• skrócona forma łacińskiego słowa recipe – Rp;
• prawidłowo zapisany przepis na lek recepturowy, z poprawnie zapisanymi nazwami leków, dawkowaniem, wskazówkami dla farmaceuty co do postaci leku i jego ilości;
• dane lekarza wystawiającego receptę^[4].

Przestrzeganie kolejności dodawania składników recepty

Przy tworzeniu leku recepturowego należy mieć na uwadze, w jakiej kolejności dodajemy poszczególne składniki. Jest to ważne, aby nie dopuścić do pojawienia niezgodności fizycznych bądź chemicznych. Mogą one wynikać m.in. z różnicy rozpuszczalności substancji czynnej i rozpuszczalnika bądź reakcji między składnikami aktywnymi.

Przykładowo po zmieszaniu ze sobą kilku substancji może dojść do zakwaszenia lub alkalizacji roztworu i wytrącenia któregoś ze składników. W takim wypadku może być konieczna zmiana rozpuszczalnika bądź postaci leku.

W wyjątkowych sytuacjach, gdy potrzebne są zmiany, do których farmaceuta nie ma uprawnień, wykonanie leku recepturowego może okazać się niemożliwe. Należy się wtedy skontaktować z lekarzem wystawiającym receptę i poprosić go modyfikację zlecenia^[5].

Ustalenie okresu przydatności do użycia

Leki recepturowe mają krótszy okres przydatności do spożycia w porównaniu z lekami produkowanymi przemysłowo. Podczas jego ustalania należy wziąć szereg różnych czynników, m.in. rodzaj substancji czynnej, jej trwałość, postać leku oraz obecność substancji konserwujących. Ogólnie przyjmuje się, że okres przydatności leku nie powinien być dłuższy, niż zadeklarowana przez producenta trwałość substancji czynnej. Ponadto krople do oczu zawierające środki konserwujące mają przydatność 7 dni, a bez konserwantów – zaledwie 24 godziny^[6].

Ocena wyglądu leku recepturowego

Po wykonaniu leku robionego na receptę należy ocenić jego wygląd. Sprawdza się, czy konsystencja oraz kolor leku jest właściwy, a także czy na etykiecie leku zawarte są wszystkie niezbędne dane^[7].

Lek recepturowy – kto go może przyrządzić?

Lek recepturowy może przyrządzić farmaceuta lub technik farmaceutyczny. Każda osoba, która przyrządza leki recepturowe, musi posiadać odpowiednie uprawnienia oraz wiedzę. Niezwykle ważna jest znajomość podstaw receptury, a także przepisów prawnych oraz zasad obecnych w Farmakopei Polskiej.

W aptece sporządzającej leki recepturowe z e-recepty bądź recepty tradycyjnej powinno się wyznaczyć zespół co najmniej trzech osób, który wspólnie zajmuje się ich tworzeniem. Jedna osoba powinna być odpowiedzialna za nadzór nad stosowaniem się do procedur i wymagań jakościowych, druga za nadzór nad sposobem sporządzenia recepty, a trzecia za sporządzanie samego leku^[8].

Lek recepturowy – o czym powinien wiedzieć pacjent?

Pacjent, otrzymując gotowy lek recepturowy, powinien zostać poinformowany o jego dawkowaniu, sposobie stosowania, przechowywania i dacie ważności. Informacje te powinien mu przekazać osoba wydająca lek, najlepiej farmaceuta lub technik farmacji, który uczestniczył przy jego tworzeniu.

Autor: Karolina Tarnas

Konsultacja merytoryczna: lek. Bartłomiej Śmieszniak