Alergiczne zapalenie spojówek

Świąd, łzawienie, obrzęk, zaczerwienienie spojówek, czyli typowe objawy alergicznego zapalenia spojówek stanowią często spotykany problem w społeczeństwie. Przeprowadzone badania epidemiologiczne w populacji amerykańskiej mówią nawet o 42% mieszkańców USA zmagających się z alergią narządu wzroku. Częstotliwość występowania tej dolegliwości podyktowana jest faktem, iż powierzchnia oka jest najbardziej narażona na działanie czynników środkowiskowych. Ponadto spojówki zawierają wiele komórek układu immunologicznego, zwłaszcza mastocytów, z których w wyniku degranulacji uwalniane są mediatory, w tym histamina, prowokująca występowanie wyżej wymienionych cech zapalenia. W związku z tym warto zastanowić się, jakie substancje mogą być skuteczną bronią w walce z uciążliwymi objawami. Czy nawilżanie oka jest wystarczającym sposobem na złagodzenie symptomów ocznej alergii?

Uciążliwe objawy

Do typowych objawów sezonowego alergicznego zapalenia spojówek należą świąd, zaczerwienienie oka, przekrwienie, łzawienie. Może wystąpić także wodnista, czasami śluzowa wydzielina. W badaniu przedmiotowym stwierdza się również obecność brodawek lub grudek na spojówce powiekowej oraz obrzęk spojówek lub rzadziej – powiek. Zazwyczaj objawy dotyczą obojga oczu, jednakże ich nasilenie może być niesymetryczne. W większości przypadków alergiczne zapalenie współwystępuje z alergicznym nieżytem nosa. U pacjentów często współistnieją świąd nosa i obrzęk śluzówki połączony z produkcją wydzieliny oraz częstym kichaniem (charakterystyczne salwy kichnięć). Pierwsze symptomy sezonowego alergicznego zapalenia spojówek SAC (ang. Seasonal Allergic Conjunctivitis) przypadają najczęściej na okres między 7. a 14. r.ż., niemniej odnotowuje się również przypadki SAC u kilkumiesięcznych niemowląt. Objawy SAC mogą niekiedy stanowić cechy prodromalne alergii wielonarządowej, pojawiając się na 2-3 lata przed objawami nosowymi czy oskrzelowymi.

Alergiczne zapalenie spojówek nie tylko w sezonie

Choć objawy SAC występują najczęściej w określonej, zwykle ściśle zdefiniowanej, porze roku, alergia oczna może być spowodowana wieloma, różnorakimi czynnikami, implikującymi dolegliwości nie tylko w określonym przedziale czasowym. Istotnie, czynnikami, które mogą działać uczulająco, np. w środowisku pracy, są związki organiczne, takie jak dwunitrobenzen, kwas cytrynowy, związki nieorganiczne, np. nikiel, beryl, kobalt, jak również żywice naturalne czy sztuczne. Ponadto trzeba pamiętać, że spojówka oka jest bardzo wrażliwa na niekorzystne dla niej działanie czynników zewnętrznych, do których należą wiatr, zbyt niska lub wysoka temperatura otoczenia, nieprawidłowa wilgotność czy oświetlenie. Bardzo często objawy alergii wywoływane są przez roztocza kurzu domowego lub sierść zwierząt. Nie do pominięcia jest fakt, że w Polsce kilka milionów osób cierpi na pyłkowicę. Przyczyn tego zjawiska można doszukiwać się zarówno w zanieczyszczeniach środowiska, jak i „efekcie cieplarnianym”, wpływającym na zwiększony rozwój roślin zielnych, zwłaszcza chwastów. Pyłki roślin wiatropylnych – traw, chwastów, drzew należą do tych najczęściej uczulających. Dodatkowo wszechobecne spaliny podrażniają zarówno drogi oddechowe, jak i błony śluzowe.

Metody postępowania

Dokonując optymalnego wyboru leczenia pacjenta z alergicznym schorzeniem narządu wzroku, należy ocenić czy objawy ograniczają się do oczu, czy też współistnieją z dolegliwościami pochodzącymi ze strony błony śluzowej nosa. W tym drugim przypadku warto zastosować leki przeciwhistaminowe podawane ogólnie.

Natomiast mając na celu jak najszybszą redukcję symptomów związanych stricte z SAC, najlepszym wyborem będą krople dospojówkowe pozbawione konserwantów. Krople nawilżające nie stanowią wystarczającego rozwiązania terapeutycznego. Preparaty sztucznych łez pozwalają na wypłukanie alergenów i produktów zapalenia alergicznego z worka spojówkowego, a także na stabilizację zaburzonego filmu łzowego. Stanowią zatem cenne uzupełnienie terapii, natomiast należy również zastosować substancje, które posiadają umiejętność działania na bezpośrednią przyczynę wywołanego stanu zapalnego.

Istnieje szeroki wachlarz grup farmakoterapeutycznych stosowanych w leczeniu SAC. Spośród nich wymienić należy chociażby leki przeciwhistaminowe – rekomendowane są te należące do II generacji, stabilizatory komórek tucznych – popularny kromoglikan sodu, leki obkurczające naczynia, po które chętnie sięgają pacjenci, a które nie powinny być stosowane w tym wskazaniu – mogą prowadzić do uzależnienia czy nadmiernego wysychania spojówki. W zaawansowanych postaciach SAC preferowane są substancje należące do glikokortykosteroidów, a nawet immunoterapia swoista prowadzona przez alergologa. Niemniej konsultując za aptecznym pierwszym stołem pacjenta prezentującego objawy SAC, warto pamiętać, że za złoty standard leczenia uznaje się grupę leków o tzw. wielokierunkowym mechanizmie działania. Ich aktywność jest wypadkową połączenia właściwości blokujących receptor H1 wraz ze zdolnością do stabilizacji komórek tucznych, hamując zarówno syntezę, jak i uwalnianie mediatorów preformowanych, tj. substancji stale magazynowanych w mastocytach i (po uwolnieniu z nich) odpowiadających za inicjację objawów zapalenia. Do najczęściej stosowanych przedstawicieli tej grupy farmakoterapeutycznej należą ketotifen, który posiada dodatkową zaletę, tj. umiejętność inhibicji eozynofili, leukotrienów i cytokin, azelastyna – hamująca dodatkowo czynnik PAF (czynnik aktywujący płytki krwi) czy epinastyna. Na szczególną uwagę zasługuje olopatadyna. Jest to substancja zmniejszająca poziom histaminy w filmie łzowym, prowadząc do redukcji: świądu, łzawienia, obrzęku spojówki. Niewątpliwą korzyścią płynącą z jej zastosowania jest wpływ na zmniejszenie wydzielania mediatorów późnej fazy alergii, dzięki czemu zapewnia długotrwałe działanie terapeutyczne. Dodatkowo cechuje ją szybki początek działania, a dzięki długiemu działania, daje możliwość rzadszego dawkowania, co pozytywnie wpływa na stopień compliance pacjentów. Olopatadyna będzie bardzo dobrym rozwiązaniem również dla chorych, u których objawy SAC współistnieją z objawami alergicznymi ze strony nosa, bowiem jej miejscowe podanie do oka łagodzi nasilenie przedmiotowych i podmiotowych symptomów, takich jak katar, kichanie czy świąd. W perspektywie długoterminowych korzyści stosowanie olopatadyny pozwala na zmniejszenie kosztów leczenia.

O czym jeszcze warto pamiętać?

Poza wyżej wymienionymi sposobami leczenia, podczas terapii SAC, konieczna jest także identyfikacja alergenu i maksymalne ograniczanie na niego ekspozycji. W celu minimalizowania kontaktu z alergenami zewnątrzpochodnymi warto doradzić pacjentowi noszenie szczelnie dopasowanych okularów. Do metod prewencyjnych należy też odpowiednia wentylacja pomieszczeń w miejscu pracy oraz stosowanie filtrów przeciwpyłowych. Niefarmakologiczne sposoby radzenia sobie z SAC obejmują też spłukiwanie pyłku z całego ciała, a szczególnie z okolicy oczu, nosa i gardła oraz stosowanie chłodnych okładów w celu zmniejszenia świądu. Zimne okłady mogą również przynieść ulgę, zmniejszając obrzęk i przekrwienie. Chcąc skutecznie złagodzić symptomy SAC i próbując im zapobiegać, warto zatem pamiętać o możliwości zastosowania terapii skojarzonej – opartej zarówno na metodach farmakologicznych, jak i tych niefarmakologicznych.