Ból, podrażnienie oraz infekcja ucha zewnętrznego u dzieci i dorosłych

autorka: lek. med. Magdalena Wołoszko
pediatra

Przyczynami zapalenia ucha zewnętrznego mogą być zarówno wirusy, bakterie, jak i grzyby. Do tych zakażeń predysponowani są pływacy (tzw. „ucho pływaka”) oraz osoby cierpiące na choroby skóry, takie jak m.in. kontaktowe zapalenie skóry, atopowe zapalenie skóry, trądzik pospolity, łuszczyca, łojotokowe zapalenie skóry. Zakażeniom przewodu słuchowego sprzyjają wilgotne warunki otoczenia, kontakt z brudną wodą, np. po kąpieli w jeziorze, urazy mechaniczne naskórka przewodu słuchowego spowodowane nieprawidłowym używaniem wacików higienicznych, noszeniem aparatu słuchowego, zatyczek do uszu, słuchawek dousznych czy zadrapania paznokciem oraz urazy. Do bólu ucha zewnętrznego może również dojść w przebiegu urazu termicznego, czyli oparzenia lub odmrożenia, jak również w wyniku ukąszeń przez owady. Uszkodzony nabłonek płaski przewodu słuchowego, utrata ochronnego działania woskowiny, zmiana pH przewodu słuchowego z kwaśnego na zasadowy mogą sprzyjać zakażeniu. Dochodzi wówczas do obrzęku tkanek i bólu. To ból jest najczęstszym objawem, z jakim zgłasza się pacjent po poradę. Mogą być to jedynie zmiany wynikające z miejscowego podrażnienia skóry przewodu słuchowego zewnętrznego lub poważniejsze zakażenia. Bakteryjne zapalenie przewodu słuchowego najczęściej spowodowane jest patogenami z grupy Pseudomonas, Staphylococcus, Peptostreptococcus. Wirusem odpowiedzialnym za to zakażenie najczęściej jest wirus półpaśca Varicella-zoster. W ok. 10% przyczyną są zakażenia grzybicze głównie spowodowane przez Aspergillus (80%) i Candida.

Objawy
Najczęstszymi objawami stanu zapalnego przewodu słuchowego jest ból szczególnie nasilający się podczas dotykania skrawka ucha lub małżowiny usznej, mało obfity wysięk, nieprzyjemny zapach z ucha, upośledzenie słuchu o charakterze przewodzeniowym. Dolegliwości bólowe mogą być nasilone, co spowodowane jest bliskością skóry przewodu słuchowego zewnętrznego z ochrzęstną i okostną. Może również dojść do powstania czyraka czy czyraczności przewodu słuchowego. Dzieje się tak zwykle u osób predysponowanych, czyli chorych na cukrzycę, choroby skóry czy u chorych z zaburzonym układem immunologicznym. Należy również pamiętać o rzadkiej, ale jednak występującej, szczególnie u dorosłych, przyczynie problemów z uchem zewnętrznym, jaką jest nowotwór (ziarniniak kwasochłonny lub inne) przewodu słuchowego zewnętrznego. Każdy chory, zarówno dorosły jak i dziecko, z objawami nagłego, silnego bólu ucha, z gorączką lub obfitym ropnym lub krwistym wyciekiem z ucha powinien być bezwzględnie skierowany do lekarza.

Różnicowanie
Ból w okolicy ucha należy różnicować z zapaleniem ucha środkowego oraz bólem odniesionym, czyli sytuacją, kiedy pacjent odczuwa ból ucha, a jego przyczyną są choroby zębów, nerwobóle nerwów czaszkowych lub inne poważne choroby. Zwykle w tego typu przypadkach ból jest okresowy, przerywany, a nie stały. Chcąc zróżnicować, z jaką przyczyną bólu ucha mamy do czynienia, należałoby uzupełnić wywiad o czas pojawienia się bólu, czy pojawił się nagle i jest silny (sugeruje zapalenie ucha środkowego wymagające pilnej konsultacji lekarskiej), czy pojawiał się stopniowo w ciągu kilku dni i ma umiarkowane nasilenie (zapalenie przewodu słuchowego zewnętrznego). Zapalenie jedynie przewodu słuchowego zewnętrznego zwykle przebiega ze świądem, uczuciem pieczenia, ból jest słabszy, powierzchowny, rozwija się powoli, w ciągu kilku dni i nie towarzyszą mu objawy ogólne, takie jak gorączka, złe samopoczucie. Wówczas możliwe jest rozpoczęcie leczenia lekami powszechnie dostępnymi w aptece bez recepty.

Leczenie
W leczeniu łagodnie przebiegających zapaleń ucha zewnętrznego dla osób dorosłych na rynku jest ograniczony wybór dostępnych preparatów OTC. W swoim składzie zawierają one działający przeciwzapalnie salicylan choliny. Dostępne są one jedynie w postaci kropli podawanych dousznie. Mogą one być stosowane bez konsultacji z lekarzem we wczesnej fazie odczuwania dyskomfortu. Należy pamiętać, iż te preparaty lecznicze według ulotki nie powinny być stosowane u osób poniżej 18. r.ż. Oczywiście forma podania preparatu również ma znaczenie, gdyż zapewnia pacjentowi komfort jego stosowania. Dobrą alternatywą zapobiegawczą lub w początkowej fazie choroby, której towarzyszą łagodne objawy dyskomfortu, również u dzieci od 3. r.ż., jest polecenie preparatów opartych o naturalne, sprawdzone składniki łagodzące ból czy objawy infekcji i podrażnienia. Olejki roślinne nawilżają naskórek, pomagają usunąć nadmiar woskowiny oraz chronią przewód słuchowy zewnętrzny przed działaniem niekorzystnych czynników zewnętrznych w tym wody, wilgoci czy dostaniu się ciała obcego. Z punktu widzenia pacjenta ważna jest wygoda podania, co może przemawiać za preparatami w postaci spray`u w opozycji do kropli. Ta forma użycia zapewnia zarówno łatwość i precyzje w podawaniu preparatu, jak i również niweluje nieprzyjemne, szczególnie dla dziecka, uczucie wypływania kropli z ucha po przyjęciu pozycji pionowej. Nie jest również wymagane kilkuminutowe leżenie w pozycji bocznej po zakropleniu leku do ucha.

Kiedy do lekarza?
Zarówno u dziecka, jak i u dorosłego należy zwrócić uwagę na objawy alarmowe skłaniające do rekomendowania natychmiastowej wizyty u lekarza, takie jak: silny, nagły ból ucha, gorączka, ogólne złe samopoczucie, obecność wycieku z ucha, niedosłuch, porażenie nerwów czaszkowych. Wyciek obfitej ropnej wydzieliny z przewodu słuchowego, który sugeruje zapalenie ucha środkowego z perforacją błony bębenkowej. Szczególnie u dzieci należy zwrócić uwagę, czy nie doszło do zapalenia wyrostka sutkowatego, które objawia się bólem, zaczerwienieniem i obrzękiem okolicy zausznej. Postawienie prawidłowej diagnozy umożliwia prawidłowo przeprowadzony wywiad. W przypadku wysięku lub wycieku z ucha potrzebne może okazać się pobranie wymazu do badania bakteriologicznego lub mykologicznego. Po przebytym zakażeniu ucha zewnętrznego lub środkowego w niektórych przypadkach należy zalecić wykonanie badania słuchu, aby ocenić konsekwencje infekcji.

Podsumowanie
Leczenie choroby powodującej dolegliwości zależy przede wszystkim od czynnika sprawczego. Celem leczenia zapalenia ucha zewnętrznego jest przywrócenie kwaśnego odczynu przewodu słuchowego, unormowanie flory bakteryjnej, woskowiny i złagodzenie bólu i obrzęku. Polecając pacjentowi jakikolwiek preparat OTC należy poinformować go o konieczności zgłoszenia się do lekarza w razie braku poprawy lub nasilania się dolegliwości. Przez lekarza powinien być również skonsultowany każdy ból ucha występujący u małego dziecka. Niepodjęcie odpowiedniego leczenia w odpowiednim czasie może doprowadzić do powstania poważnych powikłań.