Znaczenie suplementacji witaminowo-luteinowej w profilaktyce chorób siatkówki

Siatkówka to delikatna, światłoczuła błona wyścielająca wnętrze gałki ocznej. Jej rolą jest odbieranie wrażeń wzrokowych oraz zamiana ich na impulsy nerwowe i przekazywanie tych informacji do ośrodkowego układu nerwowego. Miejscem najostrzejszego widzenia jest położona centralnie w siatkówce plamka żółta. To ona jest odpowiedzialna za prawidłowe widzenie, a charakterystyczną cechą chorób plamki żółtej jest właśnie jego obniżenie.

Jedną z najczęstszych przyczyn upośledzenia wzroku u osób po 50. r.ż. jest zwyrodnienie plamki związane z wiekiem (AMD). To przewlekła, postępująca choroba centralnej części siatkówki. Charakterystyczną cechą AMD jest stopniowe upośledzenie widzenia centralnego, co objawia się początkowo zniekształceniem oglądanych przedmiotów, a następnie stopniowym pogorszeniem się ostrości wzroku, aż do całkowitej jego utraty.

Etiologia AMD jest wieloczynnikowa. W jej powstaniu i rozwoju bierze udział wiele czynników, m.in.:

• wiek,
• płeć,
• rasa,
• uwarunkowania genetyczne,
• otyłość,
• niedobór antyoksydantów w diecie,
• nadciśnienie tętnicze,
• częsta ekspozycja oczu na światło słoneczne,
• palenie tytoniu,
• złe odżywianie.

Wyróżniamy dwa typy zwyrodnienia plamki związanego z wiekiem: postać suchą oraz wysiękową, której rokowanie jest gorsze. Postać sucha zazwyczaj poprzedza postać mokrą. Bardzo ważne jest wykrycie wczesnego stadium AMD, co umożliwia szybsze podjęcie leczenia, mające na celu spowolnienie utraty wzroku. Do najczęściej stosowanej profilaktyki w przypadku stwierdzenia postaci suchej jest doustna suplementacja witaminowo-luteinowa. Przeprowadzone do tej pory badania podkreśliły znaczenie witamin i innych składników odżywczych w codziennej diecie.

Mowa o badaniach AREDS i AREDS 2 (ang. Age-Related Eye Disease – badanie nad chorobami oka związanymi z wiekiem), które wykazały, że stosowanie celowanej suplementacji może spowolnić przebieg już istniejącego AMD. Badanie AREDS 1 wykazało, iż podawanie niektórych witamin i mikroelementów (m.in. karotenoidów) o działaniu antyoksydacyjnym może zmniejszyć ryzyko rozwinięcia zaawansowanej postaci AMD o ok. 25%. W tym badaniu nie wykazano wpływu przyjmowania suplementacji jako profilaktyki zabezpieczającej zdrowe oko przed powstaniem AMD.

Do prawidłowego funkcjonowania plamki żółtej potrzebne są karotenoidy: luteina i zeaksantyna. Działają one jak naturalny filtr chroniący oko przed szkodliwym promieniowaniem słonecznym. Pozytywne działanie tych związków dla ludzkiego oka wynika z ich specyficznych właściwości, polegających na uszczelnianiu, stabilizacji komórki i działaniu antyoksydacyjnym. Do zapewnienia ochrony plamki żółtej konieczne jest ich spożycie w ilości minimum 6 mg dziennie.

Okazuje się jednak, że przy słabo zbilansowanej diecie luteina dostarczana za pomocą pokarmów zapewnia średnio tylko połowę dziennego zalecanego jej spożycia, a to zbyt mało, aby chronić plamkę żółtą. Poziom luteiny może być podniesiony poprzez włączenie na stałe do diety produktów bogatych w karotenoidy i/lub jej suplementację. Na stężenie luteiny wpływa również poziom jej wchłaniania, a ten zależy między innymi od jej biodostępności oraz obecności tłuszczów w diecie.

Oprócz luteiny i zeaksantyny eksperci z programu AREDS zalecają suplementację przeciwutleniaczy, a mianowicie witaminy C oraz E, które chronią komórki naszego organizmu przed wolnymi rodnikami. Nadmiar wolnych rodników przyczynia się między innymi do powstawania nowotworów, miażdżycy i do szybszego starzenia się organizmu oraz rozwoju chorób związanych z wiekiem takich jak AMD. Innymi zalecanymi przez badaczy z AREDS związkami są minerały cynk i miedź, które odgrywają ważną funkcję w reakcjach biochemicznych zachodzących w siatkówce.

Na podstawie badań AREDS jest komponowana większość suplementów okulistycznych. Choć badanie AREDS 2 nie wykazało wpływu kwasów omega 3 na ograniczenie progresji AMD, to wiele innych badań potwierdza pozytywny wpływ kwasu dokozaheksaenowego (DHA) i eikozapentaenowego (EPA) na przebieg AMD. DHA jest kluczowy w prawidłowym funkcjonowaniu komórek fotoreceptorowych i uczestniczy w produkcji rodopsyny, czyli światłoczułego pigmentu znajdującego się w tych komórkach. Wykazuje również właściwości antyangiogenne, co może mieć znaczenie w hamowaniu tworzenia się nowych naczyń, czyli procesowi który zachodzi w wysiękowej postaci AMD. Do innych związków chemicznych mogących wykazywać korzystny wpływ na oczy, a nie uwzględnionych w badaniach AREDS są witaminy z grupy B, witamina D, kwas foliowy, selen czy resweratrol. Selen jest pierwiastkiem, który współpracuje z witaminą E potęgując jej działanie antyoksydacyjne. Witaminy z grupy B i kwas foliowy odgrywają kluczową rolę w przemianie metabolicznej homocysteiny, czyli aminokwasu wspomagającego regenerację komórek. Homocysteina, mimo że jest niezbędna do poprawnej pracy organizmu, w nadmiarze może poważnie uszkadzać naczynia krwionośne. Przy niedoborze witamin z grupy B i kwasu foliowego dochodzi do wzrostu homocysteiny we krwi, która działa szkodliwie na naczynia krwionośne i stanowi istotny czynnik ryzyka chorób naczyniowych. Niedobór witaminy D jest bardzo powszechny w naszej strefie klimatycznej. Witamina D wpływa na wiele szlaków metabolicznych koniecznych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Choć główną funkcją witaminy D jest utrzymanie w organizmie prawidłowego poziomu wapnia i fosforu, to w badaniach wykazano, że jej niedobór może mieć również znaczenie w powstawaniu AMD. Bardzo ciekawą substancją jest resweratrol. To polifenol wykazujący właściwości antyangiogenne, antyoksydacyjne oraz przeciwzapalne. Suplementacja resweratrolem może pomóc hamować tworzenie się nowych patologicznych naczyń plamce żółtej, co charakteryzuje wysiękowe AMD.