Błąd w sztuce aptekarskiej

autor: Piotr Kamiński
radca prawny

Czym jest pomyłka potocznie nazywana „błędem w sztuce aptekarskiej”? Wobec braku prawnej definicji tego pojęcia pomocne będzie posiłkowanie się bogatym dorobkiem piśmienniczym związanym z „błędami w sztuce lekarskiej”* . Przenosząc te rozważania na grunt prawa farmaceutycznego, za „błąd w sztuce aptekarskiej” należałoby uznać naruszenie przez farmaceutę zasad ostrożności przy wykonywaniu czynności zawodowych, ocenianych przez pryzmat aktualnych standardów wiedzy farmaceutycznej, posiadanego doświadczenia i stażu pracy.

W świetle art. 86 ustawy Prawo farmaceutyczne można wyróżnić (mimo braku definicji) następujące rodzaje błędów, tj.:

• w wydawaniu produktów leczniczych i wyrobów medycznych (w tym wydania innego leku niż wskazany w recepcie leku, dla którego upłynął termin ważności, wycofanego ze sprzedaży, niezarejestrowanego w Polsce bądź sprzedaży określonych leków bez recepty),


• w sporządzaniu leków recepturowych i aptecznych,


• w udzielaniu informacji o lekach.

Oceniając, czy doszło do błędu w sztuce aptekarskiej, należy odwołać się też do Kodeksu Etyki Aptekarza RP, który stanowi m.in., iż każda pomyłka merytoryczna popełniona podczas czynności zawodowych aptekarza musi być niezwłocznie naprawiona dla zapobieżenia jej skutkom. Postępowanie farmaceuty po wykryciu błędu będzie miało istotne znaczenie przy określaniu zakresu jego odpowiedzialności. Przy błędach natury formalnej do ich naprawy wystarczy zazwyczaj korekta nieprawidłowych danych. Kontakt z pacjentem wskazany jest natomiast w przypadku niekorzystnej dla niego wyceny recepty.

Znacznie poważniejsze są błędy zagrażające zdrowiu, a nawet życiu pacjenta. Wymagają one niezwłocznego kontaktu z pacjentem, najlepiej, bo najszybciej – drogą telefoniczną. Nie zawsze jednak będzie możliwe ustalenie numeru telefonu pacjenta na podstawie danych z recepty. W tym wypadku należy skontaktować się z lekarzem wystawiającym receptę bądź przychodnią. Często posiadają oni numer telefonu pacjenta. Jeżeli powyższe zawiedzie, należy osobiście udać się do pacjenta i poinformować o błędzie. W przypadku, gdy błąd – w ocenie farmaceuty – poważnie zagraża zdrowiu pacjenta, a ww. próby jego naprawy są nieskuteczne, należy skorzystać z pomocy policji.

Farmaceuta ma także prawo odmówić wydania leku. Dotyczy to sytuacji, gdy wydanie leku mogłoby zagrażać życiu lub zdrowiu pacjenta. Odmowę może uzasadniać podejrzenie co do autentyczności recepty lub zapotrzebowania albo co do wieku osoby, dla której została wystawiona recepta.

Co jednak w przypadku, gdy pacjent, który zauważy błąd, będzie chciał zwrócić lek w aptece? Jakie są jego prawa? Co prawda zgodnie z art. 96 ustawy Prawo farmaceutyczne leki wydane z apteki nie podlegają zwrotowi, jednak nie dotyczy to leków zwracanych z powodu wady jakościowej lub niewłaściwego ich wydania, czyli błędu farmaceuty.

Farmaceuta może mieć do czynienia z trzema rodzajami odpowiedzialności: zawodową, cywilną i karną.

Kwestię odpowiedzialności zawodowej regulują art. 45-62 ustawy o izbach aptekarskich. Członkowie samorządu aptekarskiego podlegają odpowiedzialności zawodowej przed sądami aptekarskimi za postępowanie sprzeczne z zasadami etyki i deontologii zawodowej oraz przepisami prawnymi dotyczącymi wykonywania zawodu aptekarza. Sąd aptekarski może orzec kary: upomnienia, nagany, zawieszenia prawa wykonywania zawodu aptekarza na okres od trzech miesięcy do trzech lat albo pozbawienia prawa wykonywania zawodu aptekarza. Odpowiedzialność cywilna farmaceuty ukształtowana jest na zasadzie winy. Farmaceuta odpowiada za tzw. lekkomyślność lub niedbalstwo przy wykonywaniu zawodu, skutkujące powstaniem szkody po stronie pacjenta. W przypadku, gdy farmaceuta zatrudniony jest na podstawie umowy o pracę, to górną granicą jego odpowiedzialności za błąd jest – zgodnie z art. 119 Kodeksu pracy – kwota trzymiesięcznego wynagrodzenia przysługującego mu w dniu wyrządzenia szkody. Natomiast jego pracodawca (właściciel apteki) będzie odpowiadał w pełnej wysokości wyrządzonej szkody. Przysługuje mu jednak roszczenie do pracownika o zwrot zapłaconego odszkodowania w ramach ww. trzymiesięcznego limitu. Natomiast farmaceuta, który umyślnie wyrządził szkodę, jest obowiązany do jej naprawienia w pełnej wysokości, a więc nie tylko w ramach trzymiesięcznego limitu. W przypadku, gdy farmaceuta nie jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę, będzie on odpowiadał na podstawie art. 415 Kodeksu cywilnego, a więc za wyrządzenie ze swej winy szkody. Trzecim rodzajem odpowiedzialności jest odpowiedzialność karna, która również uzależniona jest od zaistnienia winy. Przykładowo – farmaceuta może zostać pociągnięty do odpowiedzialności za czyn z art. 160 Kodeksu karnego (narażenie człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu), art. 157 KK (spowodowanie lekkiego lub średniego uszczerbku zdrowia), art. 156 KK (spowodowanie ciężkiego uszczerbku), art. 155 KK (nieumyślne spowodowanie śmierci).

Co istotne, poniesienie przez farmaceutę odpowiedzialności w jednej z płaszczyzn nie wyłącza poniesienia jej innej płaszczyzny. Może się zdarzyć, że farmaceuta odpowie na stopie zawodowej, cywilnej i karnej jednocześnie, dlatego tak ważne jest aby podjąć, gdy już popełnimy i zidentyfikujemy charakter błędu, wszelkie działania zapobiegające jego skutkom.

* Przypisy:
R. Kędziora. Odpowiedzialność lekarza w związku z wykonywaniem czynności medycznych, Wolter Kluwer business, Warszawa 2009, str. 191-229.