Opieka farmaceutyczna
Owsica – rozpoznanie i leczenie
7 minut
autorka: dr n. med. Magdalena Wołoszko
pediatra
Choroba ta spowodowana jest przez drobnego nicienia owsika ludzkiego (Enterobius vermicularis). Źródłem zakażenia jest zawsze człowiek. Nie można zarazić się od zwierząt. Do zakażenia dochodzi poprzez połknięcie jaja pasożyta, niezwykle rzadko poprzez zaaspirowanie ich poprzez drogi oddechowe. Wewnątrz jelita owsik dojrzewa przez ok. 2-4 tygodnie, a dorosła samica wędruje w okolice odbytu i składa tam jaja. Te mogą być roznoszone przez brudne ręce na przedmioty codziennego użytku. Obecność pasożytów w okolicy odbytu powoduje świąd tej okolicy, a co za tym idzie dotykanie i drapanie przez dziecko tej okolicy. Ponowne połknięcie przez człowieka jaja zamyka cykl rozwojowy pasożyta. Jajo owsika znajdujące się poza organizmem człowieka może pozostać zakaźne nawet do 3 tygodni. U niektórych osób może dochodzić do autozakażenia jeśli jaja, obecne np. pod paznokciami, gdy dziecko drapie się w okolicy odbytu, zostaną ponownie przez nie połknięte.
Gdy dziecko uskarża się na…
Zakażenie to może przebiegać z typowymi objawami, ale i bezobjawowo. Wszystko zależy od intensywności zakażenia oraz jego czasu trwania i osobniczej wrażliwości. Objawy zakażenia mogą być bardzo różne i niecharakterystyczne. Typowo występują: nocny świąd odbytu, bóle brzucha, utrata apetytu, zmęczenie, osłabienie, rozdrażnienie, kłopoty ze snem, zgrzytanie zębami, cienie pod oczami. Pierwszym objawem zakażenia może być stan zapalny okolicy odbytu lub sromu u dziewczynek. W badaniach laboratoryjnych można napotkać eozynofilię w rozmazie krwi obwodowej oraz niedokrwistość trudną do wyjaśnienia innymi przyczynami.
Jak rozpoznać owsicę?
Rozpoznanie owsicy jest dość proste. Podczas masywniejszej i dłużej trwającej infekcji dorosłe nicienie można zaobserwować „gołym okiem” w okolicy odbytu lub w kale. Opiekunowie opisują nicienie jako małe, białe, cienkie, ruszające się niteczki wielkości kilku milimetrów do centymetra. Podejrzewając owsicę, warto oglądać okolice odbytu dziecka wieczorem i rano. Wówczas można zaobserwować wędrujące tam samice owsika. Przy takim wywiadzie od opiekuna leczenie można zastosować bez wcześniejszego badania w kierunku zakażenia.
W diagnostyce owsicy skąpoobjawowej zastosowanie mają badania wymazu z okolicy odbytu pobierane specjalną techniką oraz mikroskopowe badanie kału w poszukiwaniu jaj pasożyta. Wymaz z okolicy odbytu powinien być wykonany rano przed podmyciem, specjalną szpatułką z przylepcem. Szpatułkę można też zrobić domowym sposobem z patyczka kosmetycznego i folii spożywczej, a całość zabezpieczyć w pojemniczku na próbkę moczu. Dla pewnego wykluczenia zakażenia badanie powtarzamy trzykrotnie. Jeden dodatni wynik wystarczy do rozpoznania.
Co powinien zrobić farmaceuta, gdy przyjdzie do niego pacjent z podejrzeniem owsicy?
Dzieci powyżej 2. roku życia oraz dorośli z typowym przebiegiem choroby mogą być leczeni tylko na podstawie objawów. Leczenie owsicy jest dość proste i nieobciążające, jednak wymaga znajomości określonych reguł. Wówczas nie dojdzie do nawrotu choroby. Stosowane są substancje przeciwpasożytnicze, takie jak pyrantelum, albendazol, mebendazol oraz odpowiednie postępowanie higieniczne. Wizyta u lekarza powinna być zalecana w celu potwierdzenia diagnozy lub w przypadku dzieci i dorosłych z chorobami towarzyszącymi. Jednoczasowo leczenia wymagają również wszyscy domownicy oraz osoby mające codzienny, bliski kontakt z osobą zakażoną (niania, babcia, dziadek). Zwykle nie podejmujemy leczenia bezobjawowych domowników w wieku niemowlęcym oraz kobiet w ciąży i karmiących. Pyrantel to obecnie jedyna substancja stosowana w leczeniu owsicy dostępna bez recepty (OTC) – dotyczy to postaci zawiesiny. Znaczy to, że pacjent zgłaszający się do farmaceuty po pomoc w leczeniu owsicy może otrzymać ten lek bez wcześniejszej konsultacji z lekarzem.