Zakażenia pasożytnicze przewodu pokarmowego u dzieci

autorka: dr n. med. Magdalena Wołoszko
pediatra

Owsik ludzki – najczęstszy
Wśród zakażeń u dzieci dominuje owsica. Czynnik etiologiczny to owsik ludzki (Enterobius vermicularis). Jest to nicień bytujący w jelicie grubym człowieka. Zwykle osiąga długość od około kilku milimetrów do centymetra. Źródłem zakażenia jest zawsze człowiek chory. Do infestacji najczęściej dochodzi w wyniku połknięcia jaj pasożyta, czyli drogą pokarmową. Jaja mogą być obecne w otoczeniu osoby chorej na skażonych przedmiotach codziennego użytku w tym zabawkach, ubraniach, deskach sedesowych, pościeli, ręcznikach. Od zakażenia do pojawienia się wydalania jaj z kałem upływa zwykle od 14 dni do 8 tygodni. Może dochodzić do samozakażenia przez połykanie wydalonych jaj.

Lamblioza-giardioza
Drugie co do częstości zakażenie u dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym to lamblioza-giardioza. Czynnik etiologiczny to pierwotniak Giardia lamblia. Do zakażenia również dochodzi drogą pokarmową zwykle poprzez zakażoną cystami pasożyta wodą oraz niedokładnie umytymi owocami lub warzywami. Pierwotniaki bytują w przewodzie pokarmowym, m.in. w drogach żółciowych.

Glista ludzka – rzadko
Z kolei glista ludzka to rzadkie zakażenie u dzieci. Nie można zarazić się nią od innego człowieka. Do zakażenia dochodzi poprzez spożycie pokarmów czy wody zanieczyszczonej inwazyjnymi jajami glisty. Źródłem zakażenia może być spożycie nieumytych warzyw czy owoców.

Najważniejsza higiena
Pasożyty mogą być przyczyną różnorodnych dolegliwości u dzieci. Pomimo bardzo dobrych warunków sanitarnych w żłobkach, przedszkolach i szkołach robaczyce (owsica) nadal pozostają powszechnym problemem wśród dzieci i ich opiekunów. W większości przypadków do zakażenia dochodzi wskutek nieprzestrzegania lub nieprawidłowego wykonywania podstawowych zasad higieny, tj. częstego mycia rąk i izolacji osób zakażonych. Dzieje się tak głównie dlatego, że małe dzieci nie mają jeszcze wyuczonych odpowiednich nawyków  higienicznych, a stały nadzór nad nimi w grupie jest trudny.

Jakie objawy mogą powodować pasożyty?
Zakażenia mogą przebiegać całkowicie bezobjawowo. Najczęstszymi symptomami choroby są bóle brzucha, świąd okolicy odbytu szczególnie nasilony w nocy i nad ranem, niespokojny sen, utrata apetytu, chudnięcie, zmiana zachowania dziecka, kłopoty z koncentracją, stany zapalne sromu i krocza. Zgrzytanie zębami nie jest natomiast objawem charakterystycznym dla robaczyc.

Rozpoznanie zakażenia pasożytami przewodu pokarmowego
W owsicy i glistnicy przede wszystkim należy wykonać badania mikroskopowe świeżego kału w kierunku obecności jaj pasożytów. Badania takie wykonane kilkukrotnie (3x) zwiększają czułość metody. Owsicę można również rozpoznać wykonując wymaz z okolicy odbytu, używając taśmy celulozowej. Tego typu wymaz wykonujemy rano, tuż po wstaniu z łóżka. W niektórych przypadkach, jeśli zostanie przez dziecko wydalony cały pasożyt (owsik, glista ludzka), można zabezpieczyć go do badania w roztworze 0,9% NaCl (sól fizjologiczna).
Kolejnymi metodami stosowanymi w diagnostyce zakażeń pasożytami są metody serologiczne. Polegają na wykryciu antygenów w badanym materiale (w kale – giardioza) lub swoistych przeciwciał w surowicy (toksoplazmoza, włośnica). Badania serologiczne surowicy mają przede wszystkim zastosowanie w badaniach populacyjnych i nie są przydatne u indywidualnych chorych. Istnieją również metody molekularne wykrywające materiał genetyczny pasożyta metodą PCR (toksoplazmoza, pnemocystoza).

Najczęstszy problem, czyli jak leczyć owsicę?
Leczenie doustne jest wysoce skuteczne, jeśli zastosowane jest prawidłowo. Podstawową zasadą jest jednoczasowe leczenie całej rodziny zakażonego dziecka. Stosowane są leki przeciwpasożytnicze (np. pyrantel u dzieci od 2. r.ż.) jednoczasowo z  właściwym postępowaniem higienicznym, czyli sprzątaniem mieszkania oraz praniem bielizny osobistej i pościelowej. Leczenie polega na podaniu jednorazowej dawki leku. Zalecony preparat powtarzamy za 2-3 tygodnie. Leczenie jest skuteczne po 1-2 dobach od podania, zatem nie ma konieczności dłuższej izolacji dziecka od rówieśników. Nie zaleca się profilaktycznego leczenia innych dzieci z kontaktu. Zalecana jest jedynie ich obserwacja. Leków nie podaje się również kobietom w ciąży oraz niemowlętom.

Bardzo ważne, czyli profilaktyka
Najważniejsza jest właściwa edukacja rodziców, opiekunów, pracowników placówek opiekuńczych dla dzieci. Wizyta u lekarza może być niezbędna w celu diagnostyki różnicowej zgłaszanych przez dziecko objawów, zwłaszcza, jeśli są one mało charakterystyczne, np. jedynie bóle brzucha czy utrata apetytu. Może być konieczne  wykonanie badań diagnostycznych w celu potwierdzenia bądź wykluczenia zakażeń pasożytami.

Badania dodatkowe – tak, ale tylko wiarygodne
Zalecane jest wykonywanie badań parazytologicznych w atestowanych laboratoriach oraz trzykrotne ich powtórzenie. W razie wątpliwości diagnostycznych, w nawrotowych zakażeniach konieczna może być konsultacja specjalisty chorób zakaźnych, a nie wielokrotne leczenie dziecka i całej rodziny. Warto wspomnieć o braku zaleceń dotyczących profilaktycznego odrobaczania dzieci i dorosłych. Profilaktyczne odrobaczanie konieczne jest za to u zwierząt domowych (koty i psy zwykle co 3-6 miesięcy).

Co powinien zrobić farmaceuta, gdy przyjdzie do niego pacjent z podejrzeniem owsicy?
Jeśli objawy są typowe dla owsicy, tym bardziej jeśli jednocześnie znaleziono nicienia w okolicy odbytu, można bez zlecania dodatkowych badań zaproponować leczenie. Jedynym lekiem przeciwpasożytniczym dostępnym bez recepty jest pyrantel. Dla dzieci powyżej 2. r.ż. dostęp- ny jest w postaci zawiesiny. W niewielkim stopniu wchłania się z przewodu pokarmowego, dlatego jest względnie bezpieczny u dzieci ogólnie zdrowych, nie chorujących na przewlekłe schorzenia. Wymaga powtórnej dawki za 2-3 tygodnie od podania pierwszej oraz postępowania higienicznego. Leczeniem objęci powinni zostać również rodzeństwo i rodzice. W razie zgłaszania przez opiekuna dziecka objawów mało charakterystycznych, jak zmęczenie, bladość, utrata wagi ciała, bóle brzucha bezpieczniej jest polecić konsultację z lekarzem, aby uniknąć przeoczenia innych przyczyn dolegliwości u dziecka.