Wzdęcie [1] (łac. flatulentia) samo w sobie nie jest rozpoznaniem konkretnej jednostki chorobowej. Jest subiektywnym doznaniem spowodowanym najczęściej zwiększoną ilością gazów w jelitach. Rzadko ilość gazów nie jest zwiększona, jedynie bodziec, jakim jest drażniący ścianę jelita pokarm, powoduje bolesne skurcze. Sygnały odbierane przez mózg są odczuwane w podobny sposób, zarówno jeżeli dochodzi do mechanicznego rozdęcia jelita przez gazy, jak i drażnienia jego ściany przez źle rozdrobniony w jamie ustnej i wymieszany ze śliną pokarm.
Kto powinien obawiać się wzdęć?
Istnieje kilka mechanizmów prowadzących do powstania wzdęć. Ich eliminacja może uchronić pacjenta od tych przykrych dolegliwości. Z reguły są one związane z dużym tempem codziennego życia.
- Połykanie powietrza – związane jest z szybkim jedzeniem połączonym z rozmową. Zjawisku sprzyjają tzw. „business-lunch’e”, pośpiech i „jedzenie w biegu” [2].
- Spożywanie jednorazowo dużych porcji posiłku – przewód pokarmowy jest przygotowany na przyjmowanie posiłków często i o niewielkich objętościach. Zbyt długie przerwy w dostawach pożywienia powodują, że zjadamy łapczywie duże kęsy pokarmowe, powodując nadmierne wypełnienie żołądka. Niewystarczające rozdrobnienie pokarmu w jamie ustnej powoduje, że niedokładnie strawiony pokarm w żołądku trafia do dwunastnicy, gdzie mogą z tego powodu powstawać wzdęcia. Jeżeli porcja niestrawionego pokarmu przesunie się do jelita grubego, staje się doskonałą pożywką dla bakterii jelitowych, dając kolejny powód do wzdęć [3].
- Błędy dietetyczne [4] – przyjmowanie w nadmiarze pokarmów wymagających zwiększonej sekrecji enzymów trawiennych (trzustka produkująca enzymy trawiące białka, węglowodany i tłuszcze) i emulgatorów (żółć produkowana w wątrobie powodująca emulgację tłuszczu, co ułatwia enzymom trawiennym rozpad tłuszczy pokarmowych na drobniejsze cząsteczki tłuszczu, które mogą dalej zostać poddane procesowi wchłaniania). Należą do nich: tłuste mięsa, smalec, wędliny, sery, śmietana, kremy. Także forma przyrządzenia pokarmu ma duże znaczenie, niewskazane jest smażenie potraw na tłuszczach zwierzęcych i olejach przemysłowych. Najlepiej wyeliminować je ze swojej diety całkowicie. Na skutek zjadania takich potraw wydziela się dwutlenek węgla powodujący bolesne rozdęcie jelit. Ważne, aby takich potraw nie popijać zimnymi płynami! Kolejny powód wzdęć to zjadanie w nadmiarze pokarmów zawierających składniki, których nie jesteśmy w stanie strawić (niektóre włókna roślinne). Przykry w skutkach może okazać się nadmiar fasoli, bobu, grochu czy kapusty. Gazy powstające wówczas w jelicie odczuwane są niczym bomba wodorowa. Zawierają wodór, siarkowodór, metan, azot, poza już wymienionym wcześniej dwutlenkiem węgla. Nie zapominajmy przy tym generalnie o piciu płynów. Woda mechanicznie przesuwa papkę pokarmową, zwilża ścianę jelita, poprawia jej ukrwienie. Ważne, by unikać picia podczas jedzenia. Rozcieńczenie treści pokarmowej przez płyny zmniejsza stężenie enzymów trawiących i spowalnia proces trawienia.
- Brak ruchu [2] – osoba mało aktywna fizycznie jest bardziej narażona na występowanie wzdęć. Perystaltyka jelit zależy od ich unerwienia, to zaś od ich ukrwienia. Wystarczy kilka dni spędzonych przed ekranem komputera, telewizora czy w szpitalu, by praca jelit uległa zwolnieniu i automatycznie zaleganiu mas kałowych w jelitach.
Sygnał choroby organicznej
Jeżeli mimo wyeliminowania powyższych przyczyn wzdęć, te nadal nas meczą, należy udać się do gabinetu lekarskiego. Istnieje bowiem wiele chorób, którym towarzyszy ta dolegliwość. Wszystkie opisane w tabeli jednostki wymagają przeprowadzenia badań diagnostycznych. Na podstawie zebranego wywiadu i uzyskanych wyników można określić, czy mamy do czynienia z zaburzeniem czynnościowym, czy organicznym [5].
Leczenie wzdęć
Unikanie wzdęć zwykle oparte jest na stosowaniu zasad zdrowego stylu życia. Jeżeli leczenie przyczynowe nie przynosi pożądanego efektu lub mamy do czynienia z zaburzeniami o charakterze czynnościowym, konieczne jest leczenie objawowe. Doraźną ulgę dla pacjenta przynosi zastosowanie symetykonu [6, 7] i leków rozkurczowych [8]. Symetykon nie wywołuje znaczących działań niepożądanych, nie wchłania się z przewodu pokarmowego i jest wydalany z kałem. Mechanizm działania symetykonu jest związany z obniżaniem napięcia powierzchniowego śluzu w jelicie. Prowadzi to do zlepiania cząsteczek śluzu, co umożliwia uwolnienie gazu z małych pęcherzyków rozmieszczonych w śluzie. Tak powstałe wolne pęcherze gazu ulegają wchłanianiu przez ścianę jelit lub wydaleniu w wyniku pobudzenia ruchu perystaltycznego jelit. W praktyce mechanizm działania leku wykorzystywany jest nie tylko w leczeniu wzdęć, ale także jako jeden z elementów prawidłowego przygotowania pacjenta do badań radiologicznych i ultrasonograficznych przewodu pokarmowego. Stosowane dodatkowo leki cholinolityczne powodują zwiększanie wydzielania enzymów trawiennych przez przewód pokarmowy, zwiększają perystaltykę jelit i rozluźniają napięcie zwieraczy. Do tej grupy leków należą mebeweryna, trimebutyna, oksyfenonium, papaweryna oraz najbardziej popularna i dostępna bez recepty drotaweryna. W niektórych przypadkach stosowany jest metoklopramid w celu pobudzenia perystaltyki jelit oraz preparaty enzymów trzustkowych, celem poprawy trawienia składników pokarmowych. Osobom po długotrwałej antybiotykoterapii warto zalecić przyjmowanie probiotyków w okresie dłuższym niż przyjmowany antybiotyk. Zapobiega to poantybiotykowej dysbakteriozie. Należy rozważyć także dołączenie leków tonizujących nadmierne napięcie układu nerwowego.
***
Przyczyny zaburzeń przyswajania pokarmów [5]:
ZABURZENIA TRAWIENIA
I. Nieprawidłowe rozdrabnianie i mieszanie pokarmów
1. Zbyt krótkie lub nieprawidłowe żucie pokarmu (np. osoby starsze, z ubytkami zębów)
2. Zaburzenia wydzielania śliny (np. palenie papierosów, zespół Sjogrena)
3. Upośledzenie wydzielania soku żołądkowego (choroby żołądka, w tym choroby nowotworowe)
4. Usunięcie części lub całości żołądka (osoby poddane zabiegom operacyjnym)
II. Zaburzenia funkcji zewnątrzwydzielniczej trzustki
1. Pierwotne:
a) mukowiscydoza
b) genetyczne niedobory enzymatyczne
2. Wtórne:
a) przewlekłe zapalenie trzustki
b) nowotwory
c) resekcja trzustki
III. Zaburzenia funkcji wątroby w zakresie produkcji żółci
1. Choroby dróg żółciowych:
a) kamica pęcherzykowa i/lub przewodowa
b) choroby inwazyjne dróg żółciowych np. lamblioza
c) nowotwory
2. Uszkodzenie komórki wątrobowej:
a) wirusowe zapalenie wątroby
b) toksyczne uszkodzenie wątroby (poalkoholowe, polekowe, toksyny naturalne i przemysłowe, środki ochrony roślin)
IV. Choroby jelit wpływające na krążenie wątrobowo-jelitowe
1. Choroby zapalne jelit np. choroba Leśniowskiego-Crohna, rzekomobłoniaste zapalenie jelit (najczęściej związane z długotrwałą antybiotykoterapią)
2. Zabiegi operacyjne w obrębie jelit (nowotwory, zabiegi bariatryczne, choroby zapalne)
ZABURZENIA WCHŁANIANIA
I. Zaburzenia motoryki jelit
1. Stres
2. Nadczynność tarczycy
3. Toksyczne upośledzenie motoryki jelit (biegunki, leki cholinergiczne, leki psychotropowe, akarboza, orlistat, nadużywanie leków przeczyszczających)
4. Zwyrodnieniowe uszkodzenie motoryki jelit:
a) niedokrwienne (zmiany miażdżycowe tętnic krezkowych)
b) neuropatia autonomiczna w cukrzycy
II. Choroby błony śluzowej jelit
1. Infekcje bakteryjne i wirusowe
2. Celiakia
3. Choroby zapalne jelit (choroba wrzodowa dwunastnicy, choroba Leśniowskiego-Crohna, rzekomobłoniaste zapalenie jelit, eozynofilowe zapalenie jelit)
4. Choroby układowe
5. Choroby nowotworowe (chłoniaki)
6. Uszkodzenia jelit (po radioterapii)
Piśmiennictwo:
1. Herold G. Medycyna wewnętrzna 2001:495-498
2. Jarosz M., Dzieniszewski J. Porady dla lekarzy i dietetyków; PZWL 2003
3. Sandler RS, Stewart WF, Liberman JN i wsp. Abdominal pain, bloating, and diarrhea in the United States: prevalence and impact. Dig Dis Sci 2000;45:1166-71
4. Harder H, Hernando-Harner AC, Franke A i wsp. Duodenal infusions of differentnutritients and the site of gaseous stimulation influence intestinal gas dynamics. Scand J Gastroenterol 2006;41:294-301
5. Beers MH, Porter RS, Jones TVKaplan JL. The Merck Manual of Diagnosis and Therapy. Elsevier 2006;(3):79-231
6. Friis H, Bode S, Rumessen JJ, Gudmand-Hoyer E. Effect of simeticone on lactulose induced H2 production and gastrointestinal symptoms. Digestion 1991;49:227-30
7. Hanauer SB, DuPont HL, Cooper KM, Laudadio C. Randomized, doubleblind, placebo-controlled clinical trial of loperamide plus simethicone versus loperamide alone and simethicone alone in the treatment of acute diarrhea with gas-related abdominal discomfort. Curr Med Res Opin. 2007 May;23(5):1033-43
8. Poynard T, Regimbeau C, Benhamou Y. Meta-analysis of smooth muscle relaxants in the treatment of irritabile bowel syndrome. Aliment Pharmacol Ther 2001;15:2605-14
Uruchom empatię
Wyprzedzić przeziębienie