Suchy i mokry kaszel u dzieci

autorka:
lek. med. Magdalena Wołoszko
pediatra

Kaszel u dzieci i młodzieży może mieć wiele przyczyn. Najczęstszą jest przeziębienie, czyli infekcja wirusowa dróg oddechowych, alergia lub podrażnienie dróg oddechowych. W większości przypadków jednak kaszel jest wyrazem toczącego się stanu zapalnego, który może dotyczyć gardła, krtani, oskrzeli lub płuc.

Odruch kaszlowy jest organizmowi bardzo potrzebny, jest odruchem obronnym, oczyszcza i ułatwia pozbywanie się zalegającej w drogach oddechowych wydzieliny czy ciała obcego. W zależności od przyczyny wywołującej kaszel różne są metody jego leczenia. Nie każdy rodzic jest w stanie od razu rozróżnić, jaki typ kaszlu – mokry czy suchy – występuje u jego dziecka. Zebranie wywiadu i dokładne zbadanie dziecka w trakcie wizyty u lekarza pomaga rodzicom w ustaleniu, z jakim rodzajem kaszlu mamy do czynienia.

Kaszel u dzieci w okresie jesienno-zimowym wraz z nieodłącznie towarzyszącym mu katarem, jest najczęściej objawem infekcji wirusowej. Jest to objaw przykry, męczący dla malucha i niepokojący dla rodziców. Może on również występować w nocy, budząc dziecko ze snu, zaś napady suchego kaszlu mogą być intensywne, aż do wymiotów.

Najczęstsze przyczyny kaszlu u dzieci

• przeziębienie – zwykle na początku choroby kaszel jest suchy, męczący, nieproduktywny, a z upływem dni zmienia się na wilgotny, produktywny;


• zapalenie gardła – bolące, podrażnione, suche, drapiące gardło powoduje suche pokasływanie, pochrząkiwanie, bez odkrztuszania;


• zapalenie krtani – w tym przypadku kaszel będzie suchy, duszący, szczekający; objawy towarzyszące to silny ból gardła oraz chrypka; charakterystyczny kaszel szczekający spowodowany jest obrzękiem błony śluzowej krtani;


• alergia – suchy, męczący kaszel, niekiedy ze świszczącym oddechem, towarzyszy uczuleniu na kurz, pyłki drzew, traw, czy pleśnie;


• ciało obce – nagły suchy kaszel u zdrowego dziecka spowodowany może być zachłyśnięciem lub zakrztuszeniem ciałem obcym, najczęściej drobnym elementem zabawki lub kęsem pokarmu.

Syrop uniwersalny na kaszel suchy i mokry?
Warto wiedzieć, iż sięganie po uniwersalne preparaty na kaszel, czyli jeden lek na kaszel suchy i mokry nie jest zalecane, a składniki wykrztuśne i przeciwkaszlowe połączone w jeden syrop czy tabletkę mogą wzajemnie znosić swoje działanie. Pomimo iż syrop „2 w 1” wydaje się być wygodny i nie wymaga odróżniania rodzaju kaszlu, nie oznacza, że będzie on skuteczny.  Tego typu syropy mogą prowadzić do zaostrzenia się objawów choroby, a nawet, w niektórych przypadkach, do powstania powikłań.

Jak zatem odróżnić rodzaje kaszlu i prawidłowo dobrać leczenie?
Kaszel suchy, męczący, bez odkrztuszania – zwykle pojawia się na początku (2-3 pierwsze dni) trwania infekcji wirusowej. Spowodowany jest podrażnieniem i bólem gardła oraz spływającą po tylnej ścianie gardła śluzową wydzieliną z nosa. U dzieci bywa on tak nasilony, że zaburza sen nocny, a napady kaszlu pojawiają  się nawet kilkanaście razy w ciągu godziny. Ponieważ jest on bezproduktywny, w ściśle określonych przypadkach na krótko można sięgnąć po leki przeciwkaszlowe, które hamują odruch kaszlowy. Przy prawidłowym doborze substancji leczniczej należy zwrócić uwagę na przyczynę kaszlu, wiek dziecka oraz na mechanizm działania leku. Warto zachować ostrożność i sprawdzić, czy nie występują u dziecka przeciwwskazania do podania danego rodzaju leku. Skutecznym preparatem z tej grupy jest min. dekstrometorfan, działający na odruch kaszlowy ośrodkowo. W zależności od producenta leku zwykle dozwolony jest do stosowania u dzieci powyżej 2. r.ż. lub starszych. Efektywnie hamuje on suchy, męczący, ostry kaszel. Okres podawania leku nie powinien przekraczać 5 dni. Dekstrometorfanu nie powinno się podawać dzieciom z rozpoznaną astmą oskrzelową. Oczywistym przeciwwskazaniem do leków przeciwkaszlowych jest kaszel mokry. Również nie stosuje się ich u dzieci najmłodszych, tj. poniżej 2. r.ż.

Kaszel mokry, wykrztuśny, z odkrztuszaniem gęstej wydzieliny – zwykle pojawia się on u dziecka w późniejszych dniach infekcji wirusowej. Klasycznie kaszel suchy  po kilku dniach zmienia się w kaszel wilgotny. Odkasływanie  wydzieliny zalegającej w drogach oddechowych oczyszcza je. W rozrzedzeniu gęstej zalegającej w zatokach przynosowych i oskrzelach wydzieliny pomagają leki mukolityczne o działaniu wykrztuśnym. Substancje te mogą być pochodzenia naturalnego, np. wyciągi roślinne – m.in. wyciąg z bluszczu pospolitego. U dzieci preparaty oparte na bazie naturalnych składników są szczególnie często polecane i stosowane. Są to leki bezpieczne i możliwe do podawania nawet najmniejszym dzieciom, zwykle od 2. r.ż. Rodzice zwłaszcza młodszych dzieci chętnie sięgają po preparaty zawierające substancje naturalne. Innymi dostępnymi w aptece naturalnymi preparatami działającymi wykrztuśnie są wyciągi ziołowe z ziela tymianku, dziewanny i babki lancetowatej. Działanie wykrztuśne można również osiągnąć poprzez dobranie odpowiedniego leku mukolitycznego w syropie lub tabletce. Leki mukolityczne upłynniają lepką wydzielinę dróg oddechowych, usprawniają transport śluzowo-rzęskowy oraz w przypadku nowoczesnych substancji, np. karbocysteiny, ułatwiają penetrację antybiotyków do tkanek. Karbocysteina ma również unikatowe działanie modulujące wydzielanie obronnej immunoglobuliny IgA w drogach oddechowych oraz działa wspomagająco podczas zapalenia ucha środkowego. Niektóre preparaty mukolityczne dostępne są również w postaci leków wziewnych stosowanych poprzez inhalacje. Rozrzedzona wydzielina dróg oddechowych zostaje upłynniona, mniej lepka i dzięki temu może zostać łatwiej ewakuowana podczas kaszlu, drenażu ułożeniowego czy też mechanicznie. Podczas stosowania tej grupy leków, zwłaszcza u najmłodszych dzieci, należy zwrócić uwagę na zdolność dziecka do poradzenia sobie z ewe tualnym nadmiarem śluzu w drogach oddechowych. Dotyczy to zwłaszcza niemowląt.

Syropy na kaszel bez recepty
Doświadczony rodzic wie, kiedy należy udać się z dzieckiem do lekarza, a kiedy można zastosować na własną rękę syrop dostępny w aptece bez recepty. Konsultacji lekarskiej bezwzględnie wymaga każdy kaszel u noworodka i niemowlęcia, kaszel z towarzyszącym przyspieszeniem oddechu i dusznością oraz nagły napad kaszlu wynikający z zachłyśnięcia się ciałem obcym. W pozostałych przypadkach, zwłaszcza, jeśli objawy nie są zbyt nasilone, długo trwające i dziecko nie sprawia wrażenia poważnie chorego, można sięgnąć po lek objawowy. Należy jednak najpierw upewnić się, że wybieramy lek odpowiedni do rodzaju kaszlu, wieku dziecka oraz, że podajemy go w odpowiedniej do wagi i wieku dawce. Jeżeli po kilku dniach stosowania nie ma poprawy, zawsze należy z dzieckiem udać się do lekarza.