Przeziębienie czy alergia?

autorka: dr n. med. Katarzyna Wrotek
specjalista chorób wewnętrznych, alergolog, członek Polskiego Towarzystwa Alergologicznego

Pacjenci często jednak oczekują szybkich rozpoznań i szybkich efektów leczenia. Aby skrócić czas trwania złego samopoczucia zamiast do lekarza idą do apteki z pytaniem: „Co najlepiej wziąć na katar?”. Stosunkowo często, zwłaszcza w okresie jesienno-zimowym, dolegliwości ze strony układu oddechowego są wywoływane przez alergię i infekcje wirusowe określane jako przeziębienie. Przeziębienie to zespół objawów związanych z zapaleniem błony śluzowej nosa, gardła i zatok przynosowych, spowodowany zakażeniem przez jeden z wielu gatunków wirusów (ponad 200). Jest to prawdopodobnie najczęstsza choroba, która kilka razy w roku dotyka większość populacji. Dorośli zapadają na przeziębienie średnio 2-4 razy w roku, u osób w podeszłym wieku choroba jest rzadsza (średnio 1 epizod w roku). U dzieci przeziębienie występuje około 2-3 razy częściej niż u dorosłych. Do zakażenia dochodzi w czasie kontaktu z chorym (droga kropelkowa) lub przez kontakt z zakażonymi przedmiotami (poręcze, klamki, słuchawki telefonów).

Najczęstsze wirusy powodujące przeziębienie to:

• rinowirusy – są sprawcami 40-50% przypadków przeziębienia,


• koronawirusy – odpowiadają one za 10-15% przypadków przeziębienia,


• inne wirusy (m.in. adenowirusy, wirusy Coxsackie, wirusy paragrypy, parwowirusy, RSV i enterowirusy).

Co trzeci Polak doświadcza objawów alergii ze strony układu oddechowego. Liczba alergików stale rośnie zwłaszcza w krajach rozwiniętych, o wyższym standardzie życia. Szacuje się, że w Polsce liczba osób z alergicznym nieżytem nosa (ANN) dochodzi do 40% społeczeństwa. Objawy alergii w sezonie grzewczym są wynikiem zwiększonego stężenia alergenów całorocznych w pomieszczeniach (roztocze kurzu domowego, ślina i złuszczone komórki naskórka zwierząt domowych, grzyby pleśniowe). Dlaczego to stężenie rośnie? Ponieważ na krócej otwierane są okna (gorsza wentylacja), w ogrzewanych pomieszczeniach zwiększana jest wilgotność powietrza (powyżej 50%) za pomocą różnego typu nawilżaczy. Objawy przeziębienia i alergii mogą być bardzo podobne, ponieważ pojawiają się na skutek stanu zapalnego. W przeziębieniu stan zapalny rozwija się w wyniku namnażania się wirusów w komórkach, w alergii – po kontakcie z alergenami. Odpowiedzią jest zwiększenie aktywności układu odpornościowego. Aktywowane komórki uczestniczące w procesie zapalnym wydzielają m.in. histaminę, prostaglandyny, bradykininę, leukotrieny i wiele innych mediatorów wpływających na nasilenie reakcji zapalnej poprzez przyciąganie kolejnych leukocytów. Liczne leukocyty i produkty rozpadu komórek sprawiają, że wydzielina wyciekająca z nosa nabiera żółtego koloru (często mylnie jest to uznane przez pacjentów za infekcję bakteryjną). Pojawiają się bóle gardła i głowy, katar lub poczucie zatkanego nosa, pokasływanie. Złe samopoczucie zmusza do sięgania po leki. Pytanie czy lepsze będą specyfiki na alergię czy na przeziębienie?

Katarowi alergicznemu często towarzyszą napady kichania, świąd oczu, nosa i skóry. W alergicznym nieżycie nosa o przebiegu umiarkowanym lub ciężkim dołączają zaburzenia snu, zmęczenie oraz ograniczona aktywność dzienna (w pracy, domu, na zajęciach dodatkowych). Temperatura ciała jest prawidłowa. Kaszel alergiczny często pojawia się napadowo, w nocy lub nad ranem, a w ciągu dnia po wysiłku fizycznym. Zwykle jest suchy, męczący, mogą towarzyszyć mu duszności. Ważną cechą kaszlu alergicznego, podobnie jak i kataru, jest nawrotowy charakter.

W różnicowaniu przeziębienia i alergii ważne jest kryterium czasowe. Jak długo trwają dolegliwości, czy nawracają, czy ich nasilenie z upływem dni wykazuje tendencję wzrostową? W alergii część objawów pojawia się w ciągu kilku lub kilkunastu minut od kontaktu z alergenem i ustępuje w ciągu kilku godzin (tzw. reakcja wczesna). Są również późne reakcje alergiczne pojawiające się kilka lub kilkanaście godzin po kontakcie z alergenem. Jeżeli narażenie na alergen jest częste lub stałe (np. zwierzęta w domu), rozwija się przewlekły stan zapalny i objawy najczęściej pojawiają się codziennie.

Przeziębienie rozwija się stopniowo. Często zaczyna się od pogorszenia samopoczucia, osłabienia i zmęczenia. Osoby, które znają swój organizm często wtedy mówią: „Chyba coś mnie bierze...” Potem pojawia się drapanie w gardle, coraz większy ból gardła, kichanie i katar. Wydzielina początkowo jest wodnista i chory ma poczucie, że „leje się z nosa”. Katarowi może towarzyszyć ból głowy. Przeziębienie często przebiega z podwyższeniem temperatury ciała. Zwykle jest to stan podgorączkowy, czyli temperatura nie przekracza 38 st. C. Objawy przeziębienia nasilają się stopniowo przez 3-4 dni. Po kilku dniach wydzielina z nosa staje się gęściejsza i powoduje uczucie zatkanego nosa oraz trudności z oddychaniem. Często wydzielina spływa do gardła powodując kaszel. Zmiana charakteru kataru na gęsty i żółty zwykle jest objawem aktywacji sił obronnych organizmu. W wydzielinie z nosa pojawiają się liczne leukocyty, które nadają jej żółte zabarwienie. Dlatego żółta wydzielina z nosa nie jest wskazaniem do stosowania antybiotyków.

Przeziębienie z reguły trwa około 6-7 dni. Stopniowo wraca lepsze samopoczucie, energia, możliwość oddychania przez nos. Dłużej niż tydzień utrzymuje się zazwyczaj pokasływanie związane z poinfekcyjną nadreaktywnością oskrzeli.

W alergii objawy utrzymują się dłużej niż w przeziębieniu, powtarzają się w pewnych charakterystycznych okolicznościach, zmniejszają się w czasie stosowania leków przeciwhistaminowych i nawracają po ich odstawieniu. Dlatego też pacjenci często twierdzą, że leki te nie działają. Ale wnikliwy wywiad zmienia obraz. Leki przeciwhistaminowe zmniejszają dolegliwości u alergików, ale są szybko odstawiane w momencie poprawy samopoczucia. Leczenie trwa zbyt krótko i jest niesystematyczne.

O co warto zapytać pacjenta, zanim zaproponujemy mu konkretne leki i metody terapeutyczne:

1. Czy chorował kiedykolwiek na alergię (wiele osób traktuje ustąpienie objawów jako zlikwidowanie choroby i nie wie, że alergia jest niewyleczalna)?


2. Czy w ostatnim tygodniu przebywał w otoczeniu osób przeziębionych?


3. Od kiedy ma dolegliwości?


4. Czy ktoś bliski ma podobne objawy?


5. Czy dolegliwości zmieniają się w czasie?


6. Czy stosował już jakieś leki przed przyjściem do apteki i jaka była reakcja?

Uzyskane za pomocą powyższych pytań informacje mogą pomóc w podjęciu trafnej decyzji terapeutycznej.