Problem zgagi – zwalczać czy leczyć?

autor: dr n. med. Leszek Marek Krześniak
specjalista chorób wewnętrznych

Zgaga (po łacinie pyrosis), to objaw zaburzenia pracy górnego odcinka przewodu pokarmowego, któremu towarzyszy przykre uczucie palenia w dolnej części przełyku, za mostkiem lub w nadbrzuszu. Jest skutkiem wstecznego zarzucania kwaśnej treści żołądka (soku żołądkowego) do dolnej części przełyku. Czasem treść ta wraca aż do ust, a także podrażnia gardło i może nawet przedostać się do tchawicy i oskrzeli. Ponieważ sok żołądkowy ma silny odczyn kwaśny (pH 1,5), to jego działanie na nieosłonięte błony śluzowe bywa bardzo silne i wywołuje procesy zapalne błony śluzowej nie tylko przełyku, ale i gardła, krtani, tchawicy czy oskrzeli.

U niektórych osób ból wywołany przez zgagę jest mylony z bólami zamostkowymi, jakie towarzyszą chorobie wieńcowej. Podawane wtedy leki rozszerzające naczynia wieńcowe jeszcze bardziej mogą nasilać dolegliwości bólowe towarzyszące zgadze. Może jej towarzyszyć ból gardła, chrypka, a nawet bezgłos, zapalenie dziąseł, napadowy nocny kaszel lub wręcz napady astmy oskrzelowej, ślinotok. Dolegliwości zwykle łagodzi wypicie szklanki wody, mleka czy innego alkalicznego płynu. Zgagę nasila picie zwłaszcza niskoprocentowych alkoholi (piwo, wino), palenie tytoniu, kawa, ostre przyprawy, napoje gazowane. Wiele osób bardzo precyzyjnie potrafi określić, po jakich potrawach czy napojach pojawia się lub nasila u nich zgaga. A zwykle są to słodycze, czekolada, ciasta, chleb, bułki, owoce.

U zdrowego człowieka jest kilka mechanizmów obronnych, które zapobiegają powstawaniu zgagi. Należy do nich przede wszystkim ochronna warstwa śluzu na powierzchni błony śluzowej przełyku i żołądka. Brak właśnie tej warstwy ochronnej powoduje, że kwaśny sok żołądkowy, który jest niezbędny w procesach trawienia, atakuje również własną błonę śluzową przełyku i żołądka, powodując stany zapalne, które mogą być w przyszłości przyczyną owrzodzenia, a niekiedy nawet procesu nowotworowego. Zbyt mała ilość śluzu może wynikać także ze złego sposobu jedzenia, połykania dużych kęsów z pominięciem żucia w jamie ustnej, kiedy to właśnie wytwarza się dużo śliny zawierającej śluzy. Drugi mechanizm obronny przed zgagą to napięcie mięśnia zwieracza dolnego przełyku. Kiedy mięsień ten jest osłabiony, a do tego człowiek jest otyły i pali papierosy – wszystko to sprzyja zarzucaniu kwaśnej treści żołądkowej do przełyku i pojawianiu się zgagi. Kolejnym czynnikiem, który ma wpływ na powstawanie zgagi, są bakteryjne zakażenia żołądka, a zwłaszcza obecność bakterii Helicobacter pylori lub zakażenie drożdżakami (Candida albicans). Jeśli do tego w jelitach występuje dysbakterioza, czyli zaburzenia składu mikroflory w jelitach, a w jej następstwie ulega zmianie skład śluzu pokrywającego błony śluzowe przewodu pokarmowego, który powinien chronić je przed agresywnie działającymi sokami trawiennymi, dochodzi do stanów zapalnych. Ponadto wiele rodzajów patogennych i nadmiernie rozwiniętych bakterii produkuje duże ilości gazów, które sprzyjają cofaniu się wymieszanej z sokami trawiennymi treści pokarmowej z żołądka do przełyku. Wszystko to razem powoduje oparzenia chemiczne i uszkodzenie błony śluzowej z wytworzeniem nadżerek lub nawet owrzodzenia.

Jest wreszcie duża grupa osób cierpiących na zgagę, które uskarżają się na nietolerancje pokarmowe. Zarówno w przebiegu nietolerancji laktozy, fruktozy, jaj, mąki, glutenu, owoców cytrusowych, jak i u osób z nieprawidłową tolerancją glukozy bardzo często dochodzi do zaburzenia pracy przewodu pokarmowego.

Zgaga może pojawiać się także u osób przyjmujących przewlekle leki przeciwbólowe lub/i przeciwzapalne, np. w przebiegu chorób stawów, kręgosłupa czy popularnych „korzonków”. Częściej też występuje jesienią i wiosną, kiedy u wielu chorych ulega zaostrzeniu choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy.

Leczenie zgagi polega na odkryciu przyczyny, która u danego chorego powoduje jej wystąpienie. Jest to niezwykle ważne, zwłaszcza u osób cierpiących na długotrwałą lub nawracającą zgagę, bo za nią mogą ukrywać się również poważne choroby przewodu pokarmowego z nowotworami włącznie.

Aby poznać przyczynę zgagi trzeba będzie wykonać wiele badań, od gastroskopii poczynając. Przewlekła i nawracająca zgaga wymaga czujności i dociekliwości lekarza oraz obserwacji samego pacjenta, aby poinformował lekarza, co jego zdaniem wywołuje lub nasila jego zgagę, a co ją łagodzi. Nierzadko eliminacja zgagi wymagać będzie zmiany trybu życia, przyzwyczajeń żywieniowych, zmiany sposobu jedzenia, pożegnanie się z niektórymi używkami (papierosy, alkohole niskoprocentowe itp.). U jednych zgaga występuje sporadycznie, np. po wypiciu dużej ilości alkoholu lub spożyciu niektórych potraw i u takich osób w aptece można zalecić środek zmniejszający wydzielanie kwasu solnego w żołądku (ranitydyna). Ulga po jego zażyciu przychodzi stosunkowo szybko. Osoby z bardziej nasilonymi stanami zapalnymi przewodu pokarmowego, z utrzymującym się nasilonym refluksem, mogą przez pewien czas stosować preparaty zawierające omeprazol, który jest w stanie zahamować wydzielanie soku żołądkowego na znacznie dłuższy czas (na 24 godziny) niż ranitydyna (na 12 godzin).

Chociaż preparaty te dostępne są bez recepty, to producent wyraźnie podkreśla, że są to preparaty objawowe, a ponadto ostrzega przed długotrwałym ich przyjmowaniem, przekraczającym 14 dni. Jednocześnie w swoich materiałach informacyjnych wymienia stany, kiedy nie powinny być stosowane i jakie niepożądane objawy mogą podczas ich stosowania wystąpić. Aby się o tym dowiedzieć, wystarczy przeczytać ulotkę.

Jeżeli krótkotrwałe zastosowanie tych preparatów nie przynosi zadowalających efektów, konieczna jest konsultacja z lekarzem, a nierzadko wdrożenie diagnostyki dla wyjaśnienia przyczyn zgagi. Bywa także, że konieczna staje się zmiana diety i ograniczenie lub wyeliminowanie pewnych używek.