Zapalenie zatok po niedoleczonym przeziębieniu

autorka: dr n. farm. Paulina Mączka
farmakolog

U około 30% przeziębionych dorosłych czynnikiem etiologicznym są rhinowirusy, adenowirusy, koronawirusy oraz wirusy grypy. Występowanie infekcji wirusowej powoduje obniżenie odporności organizmu i upośledza fizjologiczną zdolność błony śluzowej górnych dróg oddechowych do zwalczania drobnoustrojów. Infekcja wywołuje stan zapalny i prowadzi do obrzęku błony śluzowej nosa oraz zatok przynosowych. Bezpośrednią konsekwencję niedoleczonego przeziębienia w postaci zapalenia zatok obserwuje się u blisko 52 proc. pacjentów.

Zatoki przynosowe w stanie prawidłowego funkcjonowania organizmu zasiedlone są przez różne szczepy bakterii, np. dwoinki zapalenia płuc (Streptococcus pneumoniae) lub pałeczki hemofilne (Haemophilus influenzae). Wywołany przez wirusy przeziębienia obrzęk śluzówki zamyka połączenia zatok z jamą nosową, co skutkuje zamknięciem drogi odpływu wydzieliny z zatok. Zbierająca się wydzielina staje się pożywką dla bakterii, a wilgotność i temperatura w jamach zatok dodatkowo sprzyjają nadmiernemu rozwojowi zarówno fizjologicznej, jak i patologicznej flory bakteryjnej. Namnażanie się bakterii chorobotwórczych prowadzi do pojawienia się ostrych objawów zapalenia zatok.

Głównym objawem choroby są uciążliwe bóle zatok. Lokalizacja bólu wynika ściśle z tego, która zatoka objęta jest procesem zapalnym. Uczucie ucisku w okolicy czoła wskazuje na zapalenie zatok czołowych, procesowi zapalnemu zlokalizowanemu w zatokach szczękowych towarzyszy ból zębów, górnej szczęki oraz policzków. Infekcja zatok sitowych objawia się obrzękiem powiek i okolic oczu. Jeśli stan zapalny dotyczy zatok klinowych, charakterystycznymi objawami są bóle ucha i szyi.

Do najczęstszych dolegliwości ostrego zapalenia zatok należy zaliczyć: niedrożność przewodów nosowych, obfitą, śluzową lub ropną wydzielinę z nosa, przewlekły kaszel i chrząkanie. Dokuczliwymi objawami choroby są także: silne bóle głowy (szczególnie nasilone rano i przy pochylaniu), uczucie rozpierania twarzy, zaburzenia węchu i smaku. Infekcja zatok może skutkować także stanem podgorączkowym lub gorączką.

Warto dodać, że w obrazie diagnostycznym ostrego zakażenia bakteryjnego obserwuje się podwyższony poziom białka CRP oraz leukocytozę.

Nieleczone zapalenie zatok prowadzi do utrzymywania się stanu zapalnego, a ten powoduje złe samopoczucie i zmiany w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu. Co więcej, zaburzenia odpływu wydzieliny z zatok mogą być powodem groźnych dla zdrowia nadkażeń grzybiczych. Pogłębiający się proces zapalny w obrębie zatok czołowych lub sitowych grozi zapalnym obrzękiem powiek, upośledzeniem ostrości wzroku, a w konsekwencji nawet ślepotą. Powikłania zapalenia zatok zdarzają się rzadko, ale, jeśli się pojawią, są poważnym zagrożeniem dla życia – wśród najbardziej niebezpiecznych wymienić można: zapalenie opon mózgowych i ropień mózgu. Z uwagi na możliwość wystąpienia groźnych dla zdrowia powikłań bardzo ważny jest odpowiednio dobrany, efektywny schemat leczenia tego schorzenia. W przypadku zapalenia zatok zalecane jest leczenie objawowe. W nieżycie, który utrzymuje się do 10 dni (ostre zapalenie zatok), jako leki pierwszego rzutu wskazane są przeciwbólowe i przeciwobrzękowe preparaty OTC.

Profil działania przeciwbólowego, przeciwzapalnego i przeciwgorączkowego charakteryzuje niesteroidowe leki przeciwzapalne. W łagodzeniu dolegliwości bólowych w trakcie zapalenia zatok najczęściej stosuje się ibuprofen, gdyż wykazuje on najmniej działań niepożądanych wśród leków z grupy NLPZ. Ibuprofen jest pochodną kwasu fenylopropionowego, którego działanie polega na hamowaniu aktywności cykoloksygenazy – uczestniczącej w jednym ze szlaków przemian kwasu arachidonowego. Inhibicja enzymu (COX) prowadzi do zahamowania syntezy mediatorów procesów zapalnych – prostaglandyn, a także skutkuje zmniejszeniem wrażliwości receptorów nocyceptywnych.

W przypadku występującego zapalenia zatok hamowanie powstawania procesów zapalnych przyczynia się do zmniejszenia podwyższonej temperatury, a także złagodzenia bólu głowy oraz zatok.

Bardzo ważnym aspektem jest także usunięcie zalegającej wydzieliny, gdyż jej obecność nie dość, że powoduje blokadę ujścia zatok, zmniejsza również skuteczność leków o działaniu miejscowym. Z tego względu zalecane jest płukanie jam nosa roztworem soli fizjologicznej bądź soli morskiej. Zabieg ten usprawnia transport rzęskowy, a tym samym odblokowuje fizjologiczną drogę ewakuacji śluzu, przywracając komfort oddychania i skracając czas trwania choroby. W celu zmniejszenia obrzęku oraz ilości powstającej wydzieliny wskazane jest włączenie do leczenia leków o działaniu sympatykomimetycznym. Środki te stosowane miejscowo w postaci np. kropli do nosa są skuteczne, ale efekt ich działania jest krótki – dlatego preferowana jest terapia ogólnoustrojowa (zalecana od 12. r.ż.). Po doustnym podaniu amina sympatykomimetyczna (chlorowodorek pseudoefedryny) aktywuje receptory adrenergiczne mięśni gładkich ścian naczyń krwionośnych, co skutkuje ich obkurczeniem i zmniejszeniem przekrwienia błon śluzowych górnych dróg oddechowych. Powoduje zmniejszenie obrzęku błony śluzowej nosa oraz wpływa na poprawę drenażu wydzieliny z zatok.

Preparaty dwuskładnikowe, złożone z ibuprofenu i chlorowodorku pseudoefedryny charakteryzują się kompleksowym działaniem mającym na celu leczenie objawów ostrego zapalenia zatok w przebiegu przeziębienia lub grypy.

Z punktu widzenia szeroko pojętej opieki farmaceutycznej należy poinformować pacjenta o działaniach niepożądanych wynikających z zastosowania obydwu substancji czynnych, a także o możliwości wystąpienia interakcji z innymi lekami. Należy także zwrócić uwagę pacjenta na przeciwwskazania do stosowania tego typu połączeń lekowych, a przy braku wystąpienia takowych, konieczne jest udzielenie porady odnośnie właściwego dawkowania leku. Zwróćmy także uwagę na długość prowadzonej farmakoterapii. Jeśli po tygodniu od rozpoczęcia leczenia objawy nie ustępują, zasugerujmy pacjentowi kontakt z odpowiednim lekarzem specjalistą.