Postępowanie w zapaleniu zatok

W stanach zapalnych przestrzenie powietrzne zatok mogą wypełniać się wydzieliną z nosa, co jest związane ze znacznie upośledzoną czynnością rzęsek komórek wyścielających zatoki. Powstająca wydzielina może natomiast ulegać wtórnemu nadkażeniu bakteryjnemu, głównie przez bakterie Streptococcus pneumoniae czy Haemophilus influenzae. W przypadku ostrego zapalenia zatok pacjent skarży się na objawy w postaci m.in. niedrożności lub uczucia zatkanego nosa, pojawia się katar z wydzieliną zatykającą lub spływającą, także z zaciekiem na tylnej ścianie gardła, początkowo o charakterze wodnistym, a dalej o gęstej konsystencji. Ponadto występuje bolesność w obrębie twarzy (głównie w okolicy zatok czołowych lub szczękowych) z różnym nasileniem, pogłębiająca się w trakcie ruchu, np. podczas schylania czy kichnięcia, a także upośledzenie lub utrata węchu. Jeżeli objawy zapalenia górnych dróg oddechowych występują dłużej niż 10 dni wraz ze śluzowo-ropną wydzieliną z nosa, a jednocześnie stan pacjenta nie ulega żadnej poprawie, a wręcz pogarsza się, w 5.-7. dniu choroby należy skierować go do lekarza laryngologa w celu ustalenia diagnozy i zastosowania właściwej terapii. Zgodnie z „Europejskimi wytycznymi na temat zapalenia nosa i zatok przynosowych oraz polipów nosa – EPOS 2012” należy u pacjenta rozpoznać na podstawie objawów rodzaj zapalenia oraz wdrożyć odpowiednie leczenie w przebiegu wirusowego, powirusowego lub bakteryjnego zapalenia nosa i zatok.*
Skuteczne leczenie ostrych wirusowych stanów zapalnych zatok (z objawami nieżytu nosa trwającymi krócej niż 10 dni) powinno początkowo obejmować przede wszystkim wyeliminowanie objawów, tj. bólu zatok, ewentualnie występującej gorączki, zmniejszenie obrzęku tkanek w okolicy ujścia zatok, aby ułatwić odpływ zalegającej wydzieliny. Ponadto poprawić funkcjonowanie rzęsek i efektywnie udrożnić ujście zatok, a zatem może być prowadzone z zastosowaniem leków dostępnych bez recepty lekarskiej (OTC).

W celu złagodzenia takich objawów w przebiegu ostrego wirusowego zapalenia nosa i zatok przynosowych pacjentowi zaleca się, po przeprowadzeniu dokładnego wywiadu, przyjmowanie leków z grupy NLPZ (m.in. ibuprofen). Ibuprofen będący pochodną kwasu propionowego należy do nieselektywnych NLPZ, a jego działanie polega na hamowaniu obu izoform cyklooksygenazy COX-1 i COX-2. Zmniejsza objawy odpowiedzi zapalnej (ból, obrzęk i podwyższoną temperaturę ciała), co jest wynikiem zahamowania COX-2. Jego stosowanie w przebiegu leczenia zmian zapalnych wiąże się z najmniejszym ryzykiem występowania działań niepożądanych względem pozostałych nieselektywnych NLPZ, szczególnie ze strony przewodu pokarmowego. Ponadto w celu usunięcia uciążliwej wydzieliny z nosa należy rozważyć podanie preparatów anemizujących (w terapii miejscowej lub ogólnej), które obkurczając rozszerzone naczynia krwionośne, znoszą obrzmienie błony śluzowej nosa i ułatwiają oddychanie. Oczyszczenie zatok może nastąpić także poprzez miejscowe uwodnienie wydzieliny i nawilżenie błony śluzowej nosa i zatok za pomocą roztworu soli fizjologicznej lub soli morskiej oraz leżenie z wysoko ułożoną głową w celu prawidłowego odpływu wydzieliny. Miejscowe preparaty sympatykomimetyczne aplikowane przez pacjentów (krople donosowe) działają stosunkowo szybko, jednak ich stosowanie wielokrotnie w ciągu dnia i wydłużony czas terapii prowadzi często do powikłań w postaci nieżytów lub reaktywnego przekrwienia błon śluzowych tzw. „efektu z odbicia”. Zastosowanie aminy sympatykomimetycznej (chlorowodorek pseudoefedryny) w terapii ogólnoustrojowej powoduje obkurczanie rozszerzonych naczyń krwionośnych, zmniejsza przekrwienie błon śluzowych w obrębie zatok, co prowadzi do zmniejszenia ich obrzęku oraz ilości powstającej wydzieliny.

Przyjmowanie doustnych preparatów złożonych ze środków o działaniu przeciwbólowym, przeciwzapalnym i przeciwgorączkowym (ibuprofen) oraz zmniejszających przekrwienie błon śluzowych górnych dróg oddechowych, a w szczególności zatok przynosowych (chlorowodorek pseudoefedryny) umożliwia leczenie objawów ostrego stanu zapalnego zatok w przebiegu przeziębienia czy grypy. Dodatkowo dla pacjenta stanowi korzyść w zakresie zastosowania jednego leku złożonego o kompleksowym działaniu. Istotnym jest jednak zwrócenie uwagi podczas wywiadu z pacjentem na problemy lekowe wynikające z zastosowania każdej z substancji czynnych wchodzących w skład preparatu złożonego, w tym na przeciwwskazania i działania niepożądane. Ponadto należy udzielić pacjentowi porady w zakresie długości prowadzonej farmakoterapii oraz odpowiedniego dawkowania, a także możliwości występowania interakcji ze stosowanymi wcześniej przez pacjenta lekami w przebiegu schorzeń przewlekłych.

* European Position Paper on Rhinosinusitis and Nasal Polyps 2012 (EPOS 2012), Rhinology 2012 suppl. 23: 1-298.