Profilaktyka w chorobach nerek

Choroby nerek często nie dają objawów, dopiero w późnej ich fazie dostrzegamy problem. Niestety uszkodzenie nerek często jest nieodwracalne i może skończyć się koniecznością dializoterapii. Schorzeniom tym można jednak zapobiegać w sposób podobny do profilaktyki innych chorób. Profilaktykę chorób nerek należy rozpocząć od rzeczy prostych, takich jak picie dużej ilości płynów (ok. 2,5 l/dobę), zwłaszcza latem, oczywiście jeżeli nie ma innych przeciwwskazań medycznych. Nie należy ograniczać przyjmowania płynów tylko do dnia. Warto przyjmować płyny na noc lub nawet w nocy, ponieważ jest to okres tworzenia się kamieni nerkowych. Kamica nerkowa jest chorobą o różnej etiologii, dotyczącą ok. 5% populacji, zwłaszcza mężczyzn, prowadzącą do powstania złogów w układzie kielichowo-miedniczkowym. Objawami kamicy są często nawet kilkugodzinne, ostre, przerywane bóle w okolicach nerek. Złogi tworzą się z powodu nadmiernej krystalizacji składników, z których zbudowany jest kamień, na tle ich zwiększonego stężenia w moczu. Przesuwają się one z nerki do moczowodu, powodując dolegliwości. Zapobieganie kamicy i jej nawrotom polega na zmniejszaniu stężenia składników mineralnych w moczu. Możemy tego dokonać zwiększając podaż płynów z niską zawartością wapnia oraz stosując odpowiednie suplementy diety wspomagające funkcjonowanie nerek. Zapobiega to tworzeniu się kamieni w układzie moczowym. Dieta w przypadku kamicy jest bardzo ważna, jednak aby ją wprowadzić, należy zbadać skład chemiczny kamienia, czyli należy najpierw go „urodzić”. Dieta niskosodowa (obniża ciśnienie tętnicze krwi) oraz niskobiałkowa również pozwoli lepiej funkcjonować naszym nerkom i zapobiegnie ich nadmiernemu obciążeniu. Aktywność fizyczna jest również nie do przecenienia. Zapobiegając rozwojowi innych chorób, w tym chorób układu krążenia, chronimy nasze nerki. To samo dotyczy palenia tytoniu. Pacjentów odwiedzających apteki należy zawsze zachęcać do zwiększenia aktywności fizycznej i porzucenia nałogu. Nie sposób nie wspomnieć o prawidłowej higienie okolic genitalnych i odbytu. Zapobiega to powstawaniu zakażeń układu moczowego i ich powikłaniom, które dotyczą głównie kobiet. Leczenie polega na antybiotykoterapii i późniejszej profilaktyce zakażeń. Należy również pamiętać o nieprzepełnianiu pęcherza, ponieważ prowadzi to do jego dysfunkcji – ta z kolei może doprowadzić do destrukcji nerek. Dlatego nie należy zwlekać z opróżnianiem pęcherza.

Ważne jest, aby prawidłowo leczyć choroby przewlekłe, takie jak cukrzyca czy nadciśnienie tętnicze, ponieważ ich zaniedbanie szybko prowadzi do przewlekłej niewydolności nerek. Nie zawsze bierze się pod uwagę leki przyjmowane przez pacjentów. Niektóre z nich mogą znacznie zagrozić naszym nerkom. Nadużywanie leków przeciwbólowych dostępnych bez recepty może uruchomić procesy immunologiczne prowadzące do trwałego uszkodzenia organu.

Podobnie jest w przypadku nieodpowiedniej higieny jamy ustnej czy przewlekłych stanów zapalnych gardła, zwłaszcza ostrych lub nawrotowych angin. Często poprzedzają one rozpoznanie chorób nerek o podłożu immunologicznym, takich jak kłębuszkowe zapalenie nerek, na które zapadają najczęściej dzieci do 11. roku życia. Dlatego też po ostrej anginie warto wykonać badanie ogólne moczu. Nieleczone kłębuszkowe zapalenie nerek prowadzi do niewydolności organu. Jej objawami są zmniejszone oddawanie moczu (koloru brunatno-czerwonego), objawy dyzuryczne, obrzęki – głównie twarzy oraz podwyższone ciśnienie tętnicze krwi. Niezwykle istotne jest badanie ultrasonograficzne. Pozwala wykryć szereg nieprawidłowości, które we wczesnym stadium da się wyleczyć. W badaniu USG można zdiagnozować m.in. guzy nerek, wielotorbielowatość nerek, wodonercze, aplazje lub agenezje nerki. Guz nerki wykrywany jest w większości przypadków incydentalnie podczas rutynowego badania USG. Dotyczy on w znacznej mierze mężczyzn po 50. roku życia, zwłaszcza palaczy. Nie daje on w początkowym stadium choroby żadnych objawów, aż do znacznego stopnia jego zaawansowania. Mogą pojawić się wówczas objawy, takie jak krwiomocz, guz palpacyjnie wyczuwalny przez powłoki, tępy ból okolicy lędźwiowej, a u mężczyzn żylaki powrózka nasiennego zwłaszcza po stronie lewej (zespół dziadka do orzechów) które mogą zostać wywołane przez obecność guza.
Zaniedbanie nerek może skończyć się mocznicą, czyli uremią. Jest to krańcowe stadium upośledzenia nerek. Dochodzi wówczas do szeregu zaburzeń dotyczących wszystkich narządów z powodu toksycznego działania licznych produktów przemiany materii, które ulegają akumulacji w organizmie. Najczęstszą przyczyną uremii są nefropatia cukrzycowa, śródmiąższowe zapalenie nerek i dna moczanowa. Wśród objawów uremii należy wymienić narastającą drażliwość, pobudliwość lub senność, uczucie drętwienia i kurcze kończyn, niesmak i zapach amoniaku w ustach. Chory zapada stopniowo w głęboką śpiączkę wskutek działania na mózg substancji toksycznych. Oddech staje się wolny i głęboki. Dbanie o nerki nie musi być trudne ani uciążliwe. Wystarczy regularnie odwiedzać lekarza rodzinnego i wykonywać podstawowe badania, takie jak pomiar ciśnienia tętniczego krwi, badanie ogólne moczu, badanie USG nerek, pęcherza moczowego czy badania biochemiczne krwi co najmniej raz na pół roku. W przypadku niepokojących wyników, takich jak białkomocz, nieprawidłowy ciężar właściwy moczu czy nieprawidłowości w badaniu USG, należy zgłosić się do lekarza specjalisty – nefrologa lub urologa i jak najszybciej wdrożyć leczenie. Dolegliwości sugerujące poważną chorobę układu moczowego to pienienie moczu, makroskopowy krwiomocz, obrzęki pojawiające się w ciągu dnia, ustępujące w nocy, wodobrzusze, osłabienie, uczucie zmęczenia i towarzyszący brak apetytu. Nie mogą one być bagatelizowane i muszą natychmiast zostać skonsultowane z lekarzem rodzinnym – nefrologiem lub urologiem.

Rola farmaceuty jest niezwykle istotna, jeśli nie kluczowa, w przypadku pierwszej diagnostyki chorób nerek. Odpowiednia znajomość niepokojących objawów pozwoli na szybką pomoc pacjentom, w konsekwencji ratując ich przed skazaniem na przewlekłą dializoterapię.