Fokus na przepis: maść z metronidazolem

Metronidazol, będąc znaną substancją o dobrze udokumentowanym działaniu, znalazł zastosowanie w wielu dziedzinach medycyny, m.in. w ginekologii, gastrologii czy dermatologii. Spotkamy go również w recepturze aptecznej, w składzie takich postaci leków, jak globulki dopochwowe, zasypki czy maści.

Recepta

Przykładem przepisu zawierającego tytułową substancję będzie recepta znajdująca się poniżej. W ww. przepisie recepturowym znajdziemy dwie substancje, które będą miały najistotniejszy wpływ na działanie całego leku: hydrokortyzon i metronidazol. Z tego względu należy zacząć od wyliczenia stężeń wspomnianych składników, a następnie porównać je z wartościami farmakopealnymi.

Rp.
Hydrocortisoni 0,05
Metronidazoli 0,9
Aquae destillatae
Eucerini aa ad 30,0
M.f.ung.
D.s. 2 x dziennie (rano i wieczorem)

Kontrola stężeń:

1. Hydrokortyzon – biały lub prawie biały, krystaliczny proszek, praktycznie nierozpuszczalny w wodzie, dość trudno rozpuszczalny w etanolu 96% (v/v). Stężenie w maści: 0,05/30*100% ≈ 0,17% Stężenia podane w FP XIII: zewnętrznie (zwykle stosowane) 0,25-2,5%
   Wniosek: stężenie hydrokortyzonu w przepisanej maści nie przekracza zwykle stosowanych wartości procentowych podanych w Farmakopei Polskiej.
2. Metronidazol – biały lub żółtawy, krystaliczny proszek, trudno rozpuszczalny w wodzie i etanolu 96% (v/v).
   Stężenie w maści: 0,9/30*100% = 3%
   FP XIII: podano dawki dla czterech dróg podania: dopochwowo, doodbytniczo, doustnie (dawki maksymalne: jednorazowa – 1,0 g, dobowa – 2 g), dożylnie, brak danych na temat podania zewnętrznego.
   Wniosek: brak możliwości porównania stężenia. W praktyce aptecznej spotykamy maści gotowe stosowane na skórę, o stężeniach omawianej substancji mieszczących się w zakresie 0,75%-1%, do celów stomatologicznych stosowane stężenie wynosi nawet 10%^[2]. Nie ma powodów, aby stężenie obniżać, możemy wywnioskować, iż ze względu na brak stężenia 3% metronidazolu w postaci gotowej osoba wystawiająca receptę zdecydowała się na przepisanie leku w pożądanym, wyższym stężeniu.

Działanie maści

Hydrokortyzon, jako glikokortykosteroid, wykazuje działanie przeciwzapalne, przeciwalergiczne i przeciwświądowe, natomiast metronidazol jest chemioterapeutykiem o działaniu przeciwbakteryjnym, aktywnym głównie przeciw bakteriom beztlenowym oraz działaniu przeciwpierwotniakowym. Wnioskując po przepisanych stężeniach, głównie działającym składnikiem będzie metronidazol. W związku z tym całościowo maść posiada działanie silnie przeciwbakteryjne i przeciwpierwotniakowe oraz słabsze przeciwzapalne.

Tego typu maści stosowane są na różnorodne schorzenia skóry o podłożu zapalnym.

Charakterystyka podłoża:

Euceryna – syn. Maść eucerynowa, podłoże maściowe bezwodne, absorpcyjne (emulgujące wodę). Farmakopea Polska XIII w tym przypadku dopuszcza użycie podłoży o dwóch równocennych składach, będą to: Maść eucerynowa I syn. Maść z alkoholami z lanoliny i Maść eucerynowa II syn. Maść cholesterolowo-cetylowa. Euceryna z wyglądu to biała lub żółtawobiała prześwitująca, jednorodna, miękka masa, zmieszana z fazą wodną tworzy emulsję typu w/o. Omawiane podłoże charakteryzuje się dużą liczbą wodną wynoszącą, wg wymagań FP XII min. 300. Oznacza to, że 100 g maści eucerynowej w temp 20 st. C jest w stanie związać minimum 300 g wody, tworząc przy tym trwałą emulsję. W podanym przepisie recepturowym masa wody jest równa masie euceryny, co oznacza, że z powodzeniem powstanie trwały układ emulsyjny.

Rodzaj wykonywanej maści:

Maść wielofazowa – zawiesina/emulsja.

Przepisane proszki nie rozpuszczają się w składnikach podłoża, w związku z tym należy je równomiernie w nim zawiesić. Zarówno hydrokortyzon, jak i metronidazol mają krystaliczną strukturę, należy więc szczególną uwagę poświecić na proces mikronizacji, który ma zapewnić odpowiednio małą średnicę cząstki i właściwe rozproszenie obu substancji w leku. Z kolei poprzez wprowadzanie wody do podłoża powstanie emulsja.

Warunki sporządzania

Zgodnie z aktualnym obwieszczeniem^[4], wykonywanie leków w warunkach aseptycznych dotyczy wybranych postaci leków w trzech określonych przypadkach:

a) w przypadku tych postaci, do których zastosowanie mają wymogi farmakopealne,

b) w przypadku kiedy lekarz zaznaczy takie wskazanie

c) w przypadku leków zawierających w swoim składzie antybiotyk

W aktualnej Farmakopei Polskiej leki jałowe to przede wszystkim:

a) preparaty pozajelitowe (do wstrzykiwań, do infuzji)

b) preparaty do oczu

c) preparaty na rany i uszkodzone powierzchnie ciała

d) płyny do użycia w czasie operacji, do irygacji, do kardioplegii.

Metronidazol zawarty w wykonywanej maści należy do grupy chemioterapeutyków. Mechanizm jego działania polega niszczeniu nici DNA w chorobotwórczej komórce w wyniku redukcji grupy nitrowej metronidazolu. Chemioterapeutyki to kategoria leków, która nie została zawarta w obwieszczeniu^[4].

Warto wspomnieć, iż jest to szczególna grupa, ponieważ wszelkie zanieczyszczenia drobnoustrojami, podobnie jak w przypadku antybiotyków, mogą negatywnie wpłynąć na aktywność biologiczną substancji. Ponadto lek stosujemy na już zakażoną skórę, dlatego dodatek mikroorganizmów tym bardziej nie jest wskazany.

Te argumenty przemawiają za wykonaniem omawianego leku z zachowaniem zasad aseptyki. Niestety wobec obowiązujących przepisów ciężko wycenić taki lek jako jałowy. Niemniej jednak warto mieć na uwadze wspomniane informacje i zachować szczególną dbałość pod kątem mikrobiologicznym podczas wykonywania opisanej maści.

Wykaz substancji do odważenia:

• hydrokortyzon 0,05 g
• metronidazol 0,9 g
• woda 14,525 g
• maść eucerynowa 14,525 g

Wykonanie:

Odważamy wszystkie substancje, proszki dokładnie mikronizujemy w moździerzu. Następnie łączymy podłoże z rozdrobnionymi proszkami w mikserze recepturowym na średnim poziomie obrotów, unikając przegrzewania wiertła. Na końcu dodajemy porcjami wodę i mieszamy w mikserze recepturowym do uzyskania jednolitej maści.

Trwałość leku:

Ze względu na obecność wody w dużej ilości (około połowa masy leku) oraz brak konserwantów, za trwałość najlepiej przyjąć 14 dni i zalecić pacjentowi przechowywanie leku w lodówce.