Pierwsza pomoc w czasie upałów

Utrzymaniu stałej temperatury ciała służy szereg mechanizmów, jak choćby:

- wydzielanie potu (ciężko pracując można tą drogą wydzielić ponad 1 litr wody w ciągu godziny!),
- rozszerzenie naczyń krwionośnych skóry i oddawanie ciepła do atmosfery tą drogą.

Pierwszy z tych mechanizmów jest mniej wydajny w środowisku bardzo wilgotnym, drugi w sytuacji temperatury zewnętrznej wyższej niż temperatura ciała. Mechanizmy termoregulacji są mniej sprawne, a tym samym łatwiej dochodzi do przegrzania:

- u dzieci i osób starszych,
- u osób wykonujących pracę fizyczną lub uprawiających sport w warunkach wysokiej temperatury,
- u osób niezaaklimatyzowanych,
- u osób niedostosowujących zachowania do panujących temperatur (nie przyjmujących dostatecznej ilości płynów, unikających cienia),
- u osób przyjmujących niektóre grupy leków lub środków odurzających, wpływających negatywnie na pocenie się lub termoregulację (antycholinergiczne, antyhistaminowe, fenotiazyny, trójpierścieniowe antydepresanty, diuretyki, beta- blokery, leki przeczyszczające, alkohol) oraz nasilających aktywność metaboliczną mięśni (fencyklidyna, LSD, pochodne amfetaminy, kokaina),
- u cierpiących na niektóre schorzenia (np. cukrzyca, schorzenia tarczycy, rdzenia kręgowego, choroba Parkinsona).

Działanie wysokiej temperatury na organizm ludzki może, w sytuacji wyczerpania możliwości skutecznego obniżenia temperatury, skutkować szeregiem następstw. Możemy mieć do czynienia z całym spektrum stanów chorobowych, od najczęściej niegroźnego łagodnego przegrzania, wyczerpania cieplnego, do udaru cieplnego, mogącego zagrażać życiu. Wysoka temperatura zagraża komórkom organizmu ludzkiego. W pierwszej kolejności cierpią zwykle komórki mózgu i wątroby.

Przegrzanie

Do większości przypadków dochodzi w ciągu pierwszych kilku dni przebywania lub pracy w upale, kiedy nie doszło jeszcze do aklimatyzacji. Może dochodzić wówczas do:

- omdlenia „z gorąca” – wskutek rozszerzenia naczyń krwionośnych dochodzi do względnego niedoboru płynów w organizmie i niedostatecznej pracy układu krążenia, często ze spadkiem ciśnienia tętniczego, niedostatecznym ukrwieniem mózgu, mogącym powodować zaburzenia świadomości. Stan poszkodowanego zwykle szybko się poprawia po ułożeniu w pozycji leżącej, świadomość „rozjaśnia się”. Konieczne u przytomnej osoby jest doustne uzupełnienie płynów. Osobę z dłużej utrzymującymi się zaburzeniami świadomości należy ułożyć w pozycji bezpiecznej, a z uwagi na konieczność dożylnej podaży płynów, konieczne jest wezwanie ambulansu.

- omdlenia ortostatycznego – często u osób starszych próbujących w czasie upału gwałtownie zmienić pozycję z leżącej lub siedzącej na stojącą może dochodzić do sytuacji, kiedy to rozszerzone naczynia nie zdążą się dostatecznie szybko obkurczyć i zbyt mało krwi dociera do mózgu, powodując omdlenie. Stan ten zwykle szybko ustępuje po położeniu chorego. Osobom skłonnym do tego typu reakcji należy doradzić powolne zmiany pozycji, dbanie o dostateczną podaż płynów, częste napinanie mięśni nóg i unikanie upałów.

- obrzęków „z gorąca” – obrzęki stóp i kostek, często u osób starszych, niezaaklimatyzowanych, przyjmujących pozycje siedzącą lub stojącą. Obrzęki zwykle ustępują po uniesieniu kończyn, niemniej poprawa wymaga czasu. Można zastosować chłodne okłady.

- skurcze „z gorąca” – często u robotników lub sportowców, obficie się pocących, u których dochodzi do zaburzeń elektrolitowych. Najczęściej dochodzi do skurczów mięśni goleni, uda oraz brzucha. Pomóc może nawodnienie chorego płynem z dodatkiem soli kuchennej. U osób z zaburzeniami świadomości płyny mogą zostać podane wyłącznie dożylnie przez zespół ratownictwa medycznego i w oddziale ratunkowym.

Wezwanie ambulansu konieczne jest w każdym przypadku przegrzania organizmu z towarzyszącymi zaburzeniami świadomości. Zespół ratownictwa medycznego należy również wezwać do poszkodowanych, których stan nie poprawia się po ochłodzeniu i podaniu płynów, osób z towarzyszącymi poważnymi schorzeniami oraz do osób, które nie są w stanie dostatecznie o siebie zadbać (dzieci, osoby niedołężne, ze schorzeniami psychicznymi).

Wyczerpanie upałem

Do tego stanu dochodzi w wyniku odwodnienia, z towarzyszącymi zaburzeniami elektrolitowymi. Spotykane często u osób pracujących, uprawiających intensywny tryb życia lub uprawiających sport w warunkach wysokiej temperatury, które nie przyjmują dostatecznej ilości płynów i elektrolitów. Nieleczone może prowadzić do udaru cieplnego. U pacjenta występują: zmęczenie, osłabienie i złe samopoczucie, zawroty i bóle głowy, nudności, wymioty. W późniejszym etapie: skurcze mięśniowe, omdlenia ortostatyczne, przyspieszenie tętna i oddechu. Temperatura może być prawidłowa lub nieznacznie podniesiona. Zaznaczone jest zazwyczaj obfite pocenie, nie występują zaburzenia świadomości. Po ochłodzeniu i nawodnieniu doustnym wodą z dodatkiem soli kuchennej stan pacjenta zwykle szybko się poprawia.

Hospitalizacji wymagają osoby z utrzymującym się złym samopoczuciem, dodatkowymi poważnymi schorzeniami, w skrajnych grupach wiekowych oraz osoby nie mogące same się o siebie zatroszczyć.

Udar cieplny – STAN ZAGROŻENIA ŻYCIA!

Często nazywany udarem słonecznym, niemniej niekoniecznie ma związek z bezpośrednim narażeniem na operowanie promieni słonecznych. Dochodzi tu do wyczerpania mechanizmów służących termoregulacji (chory najczęściej nie poci się) i nadmiernego wzrostu temperatury głębokiej ciała, często > 40 st. C. Zwykle występują różnego stopnia zaburzenia świadomości, co odróżnia udar od mniej poważnych stanów chorobowych, związanych z działaniem wysokiej temperatury.
U pacjenta początkowo występują: złe samopoczucie, zmęczenie, osłabienie, bóle i zawroty głowy, nudności, wymioty.
Objawy rozwiniętego udaru cieplnego to:

- wysoka temperatura ciała,
- ból, zawroty głowy,
- nudności, wymioty,
- różnego stopnia zaburzenia świadomości, często stan nieprzytomności,
- skóra początkowo czerwona, gorąca, sucha, w zaawansowanym stadium może być sina,
- przyspieszony, później nieregularny oddech,
- drgawki (w 75 proc. przypadków),
- oczopląs, źrenice rozszerzone, zwężone.

Diagnozowanie poszczególnych stanów chorobowych związanych z przebywaniem w wysokiej temperaturze NIE jest zadaniem osoby udzielającej pierwszej pomocy!