Okres zimowy sprzyja wzrostowi zachorowań na dolegliwości infekcyjne o podłożu bakteryjnym czy wirusowym – szczególnie w zakresie dróg oddechowych, gdzie jednym z objawów jest gorączka. Co polecić w przypadku wysokiej gorączki, nie reagującej na inne leki, jak np. paracetamol czy ibuprofen, u dzieci, które mogą gorączkować nawet przez dziesięć dni? W takiej sytuacji warto rozważyć zastosowanie metamizolu – leku będącego na rynku aptecznym już od stu lat.
Objawy przeziębienia
Przeziębienie spowodowane rynowirusami, koronawirusami, adenowirusami czy wirusami paragrypy najczęściej rozpoczyna się 1-2 dniowym okresem złego samopoczucia, uczuciem osłabienia czy zmęczenia. Dalej pojawiają się stopniowo narastające objawy w postaci bólu gardła, nieraz z chrypką, a także nieżyt nosa z wodnistym wyciekiem oraz obrzękiem i przekrwieniem śluzówek. Ponadto może wystąpić stan podgorączkowy (temperatura 37,1-38,0 st. C). Natomiast w przypadku grypy (wywołanej głównie przez typ A wirusa, podtypy H1N1, H1N2, H3N2) już od początku infekcji przebieg jest ostry, temperatura ciała gwałtownie wzrasta nawet do 40 st. C. Do tego pacjent odczuwa ogólne rozbicie, z towarzyszącymi dreszczami, bólami mięśni, stawów i głowy oraz napadowym, suchym kaszlem.
Co polecić w przypadku wysokiej gorączki, nie reagującej na inne leki, jak np. paracetamol czy ibuprofen – szczególnie u dzieci, które mogą gorączkować nawet przez dziesięć dni? W takiej sytuacji warto rozważyć zastosowanie metamizolu, leku będącego na rynku aptecznym już od stu lat.
Mechanizm działania metamizolu
Metamizol stanowi nieopioidowy lek przeciwbólowy z grupy pochodnych pirazolonu, a który wykazuje silne działanie przeciwbólowe, przeciwgorączkowe oraz rozkurczowe. Mechanizm działania tego preparatu nie został w pełni rozpoznany, bierze on udział w hamowaniu aktywności cyklooksygenazy (COX-1 i COX-2) w ośrodkowym i obwodowym układzie nerwowym, tym samym uniemożliwiając syntezę prostaglandyn. Metamizol szybko ulega wchłanianiu z przewodu pokarmowego, ulega całkowitej hydrolizie do czynnego farmakologicznie metabolitu 4-N metyloaminoantypiryny (MAA), którego biodostępność kształtuje się na poziomie 90% i jest nieco większa po podaniu doustnym niż pozajelitowym. Przyjęcie metamizolu wraz z posiłkiem nie wpływa na jego kinetykę, a wydalany jest głównie z moczem w postaci metabolitów.
Dawkowanie
Aktualnie metamizol dostępny jest na rynku aptecznym w postaci doustnej w formie tabletek, granulatu do sporządzenia roztworu oraz kropli doustnych. W przypadku dzieci najwłaściwszą formą do zastosowania będą krople doustne ze względu na możliwość precyzyjnego dawkowania dostosowanego do wieku i masy ciała dziecka. Zgodnie z CHPL – szczegółowe dawkowanie określi lekarz (lek Rx); dawka jednorazowa u dzieci do 14. r.ż. kształtuje się na poziomie 8-16 mg/kg masy ciała, a w przypadku gorączki u dzieci zwykle 10 mg/kg masy ciała. Dawkę jednorazową dziecko przyjmuje nie częściej niż cztery razy na dobę, zachowując 6-8 godzin odstępu pomiędzy dawkami.
W przypadku młodzieży po ukończonym 15. r.ż. i o masie ciała większej niż 53 kg jednorazowa dawka zalecona jest na poziomie 500-1000 mg, nie częściej niż cztery razy na dobę, z zachowaniem 6-8 godzin odstępów. Krople należy stosować z niewielką ilością wody (ok. połowa szklanki), natomiast efekt działania powinien wystąpić po 30-60 minutach od przyjęcia preparatu.
Wskazania
Metamizol został zalecony do stosowania w przypadku gorączki i leczenia bólu już u dzieci poniżej 9 kg masy ciała i poniżej 12 miesiąca, zatem zgodnie z ChPL dla postaci kropli doustnych nie ma ograniczeń wiekowych dotyczących jego stosowania. Preparat jest przeciwwskazany u chorych z ostrą porfirią wątrobową, ostrą niewydolnością nerek i wątroby, wrodzonym niedoborem dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej z uwagi na ryzyko ostrego zespołu hemolitycznego czy z zaburzeniami czynności szpiku kostnego (np. po kuracji cytostatykami). Ponadto w przypadku zmiany w obrazie morfologicznym krwi (leukopenia, granulocytopenia, niedokrwistość) oraz w sytuacji zagrożeń wstrząsem bądź agranulocytozą. W przypadku prowadzenia terapii dłużej niż 7 dni należy wykonywać badania kontrolne morfologii krwi z rozmazem.
Wyniki badań klinicznych
W wyniku prowadzonych badań klinicznych stwierdzono, iż metamizol rzadko powoduje działania niepożądane, także w zakresie ryzyka niedokrwistości, leukopenii czy agranulocytozy. Prowadzone w Polsce badania (lata 1997-2001) w zakresie problemu agranulocytozy u pacjentów spowodowane zastosowaniem metamizolu wskazały na częstość jej występowania na poziomie 0,2 przypadka/milion osobodni stosowania. W latach 2001--2003 nie zaobserwowano żadnego przypadku agranulocytozy, natomiast na przestrzeni lat 2006/2007 zgłoszono dwa przypadki, choć chorzy stosowali też i inne leki, które mogły powodować agranulocytozę. Mechanizm powstania agranulocytozy wiąże się z reakcją immunologiczną, która występuje u pacjentów genetycznie predysponowanych, jednak częstość występowania agranulocytozy może wzrastać wraz z czasem stosowania metamizolu, zatem według doniesień literaturowych nie zaleca się stosowania metamizolu dłużej niż 7 dni.
Bezpieczeństwo stosowania
Metamizol może powodować też inne działania niepożądane, choć nie wystąpią one u wszystkich chorych. Chodzi np. o reakcje alergiczne w postaci odczynów skórnych, takich jak: pokrzywka, rumień, zmiany złuszczająco-zapalne czy zapalenie błon śluzowych jamy ustnej i odbytu oraz obserwowane rzadko obrzęk krtani czy skurcz oskrzeli. Z kolei ryzyko wstrząsu anafilaktycznego występuje głównie u osób uczulonych, w szczególnych grupach pacjentów. Metamizol może powodować spadek ciśnienia tętniczego krwi z uwagi na rozszerzenie mięśni gładkich naczyń, a ryzyko uszkodzenia wątroby również jest małe, natomiast zwiększa się ryzyko śródmiąższowego zapalenia nerek przy jego przewlekłym stosowaniu.
Przeciwwskazaniem do stosowania metamizolu jest wcześniej występująca nadwrażliwość u dzieci na zastosowany paracetamol czy NLPZ-ety typu ibuprofen czy naproksen, obejmujące objawy takie jak: napad astmy, skurcz oskrzeli, alergiczny nieżyt błony śluzowej nosa, polipy nosa czy wyżej wspomniane reakcje skórne. Przed zaleceniem dzieciom preparatu z metamizolem w przypadku utrzymującej się gorączki lub bólu lekarz pediatra powinien przeprowadzić dokładny wywiad z rodzicem małego pacjenta czy młodym pacjentem, gdyż pacjentom z podwyższonym ryzykiem wystąpienia reakcji anafilaktoidalnych wolno podać produkt z metamizolem tylko po starannym rozważeniu stosunku korzyści do ryzyka. Jeśli bowiem zajdzie taka potrzeba, podaje się go w warunkach ścisłej kontroli lekarskiej, z zapewnieniem możliwości udzielania pomocy w nagłym przypadku.
Wcześniej przyjmowanie metamizolu było kojarzone z wysokim ryzykiem jego przyjmowania. Tymczasem wyniki najnowszych badań wskazują na duże bezpieczeństwo jego stosowania w przypadku gorączki i stanów bólowych, wśród szerokiej populacji chorych, także w odniesieniu do najmłodszych pacjentów.