Zawał serca – pierwsza pomoc

Nie zawsze wiąże się z bólem, choć jest to jeden z najbardziej charakterystycznych jego objawów. Czasem przejawia się dusznościami i wrażeniem ucisku. Zawał serca, bo o nim mowa, u kobiet może przebiegać inaczej niż u mężczyzn. Kluczowa w jego przypadku jest pierwsza pomoc i rozpoznane w porę objawy.

Zawał serca – co to takiego?

Niewiele osób wie, czym tak naprawdę jest zawał serca. To nic innego jak niedokrwienie mięśnia sercowego, do którego dochodzi wskutek zatkania jednego z naczyń krwionośnych. Powodem mogą być płytki cholesterolowe lub skrzepy krwi. Im dłużej naczynie krwionośne jest zablokowane, tym większy obszar mięśnia sercowego obumiera. Właśnie dlatego wczesna reakcja to szansa na zminimalizowanie negatywnych konsekwencji. Kardiolodzy używają zresztą często określenia: „czas to mięsień”. Tego czasu jest niewiele.

Po upływie 3-6 godzin obumiera cały obszar mięśnia zaopatrywany przez zamknięte naczynie. W takim przypadku zmiany są nieodwracalne, nawet mimo wdrożenia nowoczesnych metod leczenia.

Kto jest narażony na zawał serca?

Przyczyny zawału serca to temat, z którym wiąże się wiele mitów. Jednym z najczęściej powtarzanych i najbardziej złudnych jest przekonanie, iż zagrożenie to dotyczy mężczyzn. To nieprawda, choć w przypadku kobiet dolegliwości zwykle pojawiają się później i często mają specyficzny charakter.

Zacznijmy od odpowiedzi na pytanie, kto jest narażony na zawał serca najbardziej? U niektórych osób powodujące go zmiany miażdżycowe mogą wynikać z predyspozycji genetycznych, najczęściej jednak stanowią konsekwencję nieprawidłowej diety, braku aktywności fizycznej, palenia papierosów. W Europie zawał stanowi najczęstszą przyczynę zgonów u ludzi po 65. r.ż., jednak statyczna praca i cywilizacyjne zmiany w stylu funkcjonowania powodują, że ryzyko wzrasta już po 40. r.ż.

Dodatkowymi zagrożeniami są: otyłość, nadciśnienie, cukrzyca i wysoki poziom cholesterolu we krwi. Czynnik ryzyka stanowi także stres i silne stany emocjonalne powodujące długotrwałe i silne kurczenie naczynia krwionośnego.

Zawał serca a płeć?

Okazuje się, że kobiet ten problem wcale nie dotyka rzadziej, tylko później. Do okresu menopauzalnego dodatkową ochronę zapewnia im układ hormonalny. Specjaliści podkreślają, że częstość występowania zawałów u pięćdziesięcioletnich kobiet jest taka sama jak u mężczyzn starszych o dekadę.

Co poprzedza zawał serca?

Wczesne objawy zawału serca mogą być bardzo dyskretne. Często pacjenci twierdzą, że czuli tylko trudny do sprecyzowania niepokój. Przed zawałem organizm może wysyłać jednak także inne sygnały, wskazujące na pogłębianie się choroby wieńcowej. Te symptomy początkowo nie są uciążliwe. Z biegiem czasu przybierają na sile.

Jakie objawy powinny być alarmujące?

Do najczęściej spotykanych symptomów należą zgaga i pieczenie w mostku identyfikowane często jako objawy niestrawności. Czujność wzmóc powinny także bóle w barku i stawie łokciowym oraz drętwienie kończyn górnych szczególnie lewej kończyny. Większość pacjentów przed zawałem doświadcza także obfitego, zimnego pocenia bez konkretnego powodu. Nasila się zmęczenie i ogólne osłabienie organizmu, którym towarzyszy spłycenie oddechu, a często także zawroty głowy i omdlenia. Na kilka dni lub tygodni przed zawałem mogą wystąpić również objawy grypopodobne.

Jak rozpoznać zawał serca?

Zawał serca może być mylony z dolegliwościami przewodu pokarmowego (refluksem, niestrawnością, zatruciami), nerwobólami, nerwicami i bólami spowodowanymi przez urazy mechaniczne. Co jest charakterystyczne dla zawału? Ból, często bardzo silny, to najczęstszy objaw zawału serca. Nie ma on charakteru punktowego, trudno więc wskazać palcem konkretne miejsce, ale chorzy lokalizują go najczęściej w klatce piersiowej (za mostkiem) i określają jako rozpierający, piekący, dławiący, ściskający. Trwa dłużej niż 20 minut, także w spoczynku. Może mieć charakter ciągły lub nawracający.

Ból może być też zlokalizowany w nadbrzuszu środkowym lub górnej części brzucha. Czasami nie pojawia się w ogóle, co dotyczy zwłaszcza osób starszych oraz diabetyków.

Jak rozpoznać ból zawałowy? Charakterystyczne jest dla niego to, że nie zmienia intensywności pod wpływem nacisku dłoni lub zmiany ułożenia ciała. Może promieniować w kierunku ręki, żuchwy lub pleców.

Inne objawy zawału serca

• duszności,


• osłabienie i zawroty głowy,


• kołatanie serca,


• zimne poty,


• sine zabarwienie skóry końcówek palców, płatków uszu, warg,


• uczucie niepokoju i lęku,


• mdłości i wymioty.

Jak wspomniano już wcześniej, objawy zawału serca u kobiet mogą wyglądać nieco inaczej. Podstawą nadal jest ból, jednak może on manifestować się jako ból żołądka i odruch wymiotny. To jeden z powodów, dla których kobiety rzadziej wzywają pogotowie ratunkowe, odbierając sobie szansę na skuteczną pomoc.

Co robić, kiedy wystąpią niepokojące objawy?

W przypadku zawału serca obowiązuje zasada „złotej godziny” – pierwsze 60 minut jest kluczowe dla skuteczności później podejmowanych działań. Szacuje się, że 60% pacjentów z zawałem serca umiera właśnie w tym czasie, a im szybciej udzielona pomoc, tym lepsze rokowania. Jeśli czas dotarcia do szpitala przekracza 6 godzin, śmiertelność dramatycznie wzrasta.

Szpital i co dalej?

Przebieg leczenia szpitalnego po przetransportowaniu pacjenta przez zespół pogotowia ratunkowego jest w większości podobny i polega na przeprowadzeniu zabiegu udrożnienia tętnicy wiecowej w sercu (czyli jej odetkaniu).

Co po zawale serca?

Zgodnie z zaleceniami Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego wskazana jest rehabilitacja kardiologiczna. Przez resztę życia pacjent należeć będzie do grupy wysokiego ryzyka narażonej na kolejne zawały. Powinien więc zażywać leki, dbać o aktywność fizyczną, rzucić palenie i zadbać o prawidłową masę ciała. Bardzo ważna jest dieta przeciwmiażdżycowa. Kontrolować należy pięć głównych czynników ryzyka: palenie tytoniu, nadciśnienie tętnicze, wysoki poziom cholesterolu i glikemii oraz nadwagę lub otyłość.

Większość pacjentów po przejściu rehabilitacji i przy stosowaniu się do zaleceń funkcjonuje normalnie, często podejmując ponownie pracę zawodową. Czas takiego powrotu uzależniony jest od rozległości zawału, ewentualnych powikłań, wieku i chorób towarzyszących. Zwykle następuje to w ciągu 3-6 miesięcy od zawału serca.