Postępowanie w ciężkiej postaci Zespołu Suchego Oka

Nieleczony Zespół Suchego Oka (ZSO) u pacjentów z dodatkowymi czynnikami ryzyka może spowodować poważniejsze powikłania, w tym uszkodzenia i owrzodzenia rogówki, a w niektórych przypadkach może nawet doprowadzić do utraty wzroku. Stąd tak istotne jest wczesne i odpowiednie postępowanie.

Zespół Suchego Oka (ZSO) jest w dzisiejszych czasach chorobą cywilizacyjną i dotyczy bardzo wielu pacjentów w różnym wieku. Jest to schorzenie powierzchni oka o wieloobjawowym charakterze. Najczęstszymi dolegliwościami są: uczucie ciała obcego lub/i piasku pod powiekami, dyskomfort oraz zaczerwienienie oczu. Z czasem do objawów może również dołączyć ból i pieczenie oraz zamazywanie obrazu, światłowstręt, nietolerancja soczewek kontaktowych, uczucie suchości lub paradoksalnie łzawienie. Objawy suchego oka mają tendencję do nasilania się w okresie jesienno zimowym z powodu ogrzewania, chłodnego powietrza na zewnątrz oraz smogu. Obecnie z powodu pandemii koronawirusa wiele osób więcej czasu spędza w pomieszczeniach ze sztucznym oświetleniem, pracując przy komputerze, a to może dodatkowo nasilać dolegliwości.

ZSO jest chorobą o wieloczynnikowej etiologii. Łzy nawilżają powierzchnię gałki ocznej i zapobiegają jej wysychaniu, zapewniając prawidłowe funkcjonowanie rogówki, dzięki czemu jest przezroczysta i zachowuje swoje właściwości optyczne.

Film łzowy jest bezbarwnym płynem składającym się głównie z wody, elektrolitów, białek, lipidów i substancji o właściwościach odkażających i przeciwzapalnych. Składa się on z trzech warstw: lipidowej, wodnej i mucynowej. Lipidy zawarte w łzach zapobiegają parowaniu wody, natomiast mucyna i woda nawilżają powierzchnię oka, zapewniając rogówce przejrzystość oraz działając przeciwbakteryjnie. Objawy ZSO w oczach wywołane są niedostatecznym wydzielaniem łez lub nieprawidłowym ich składem. Przyczyniają się do tego czynniki takie jak: podeszły wiek, płeć żeńska (kobiety w okresie menopauzalnym). Negatywnie na film łzowy oddziałuje palenie tytoniu, noszenie soczewek kontaktowych, przebywanie w ogrzewanych i klimatyzowanych pomieszczeniach, niska wilgotność, zmiany temperatur oraz zanieczyszczenie środowiska. Niekorzystnie na film łzowy wpływa również rzadkie mruganie, np. w czasie pracy przy komputerze, korzystania ze smartfonów czy przy dłuższym czytaniu.

Obecnie z powodu pandemii koronawirusa i częściowego lockdownu wiele osób, w tym także dzieci i młodzież, spędza codziennie wiele godzin przed ekranami urządzeń cyfrowych, co może wywołać lub nasilić objawy suchego oka. Te wszystkie elementy wpływają negatywnie na film łzowy, który odgrywa istotną rolę w procesie komfortowego widzenia.

Kolejnymi czynnikami ryzyka wystąpienia ZSO są choroby ogólnoustrojowe, m.in.: choroby autoimmunologiczne, takie jak zespół Sjögrena, reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty układowy, twardzina czy mieszana choroba tkanki łącznej, a także choroby tarczycy, cukrzyca czy stany po chemioterapii. Do powstawania ZSO przyczyniają się także miejscowe zaburzenia powierzchni oka, takie jak blizny, owrzodzenia, skrzydliki, oparzenia, guzy, jak również stan po korekcji laserowej wzroku. ZSO mogą nasilać przyjmowane ogólnie i miejscowo leki, np. doustna antykoncepcja, leki przeciwdepresyjne czy przeciwalergiczne, leki przeciwnadciśnieniowe (głównie b-blokery), psychotropowe (chloropromazyna i inne pochodne fenotiazyny), leki uspokajające – anksjolityki, obkurczające naczynia (efedryna i pseudoefedryna), przeciwarytmiczne (meksyletyna), leki stosowane w chorobie wrzodowej (metoklopramid), leki atropinopochodne.

W bardziej zaawansowanej postaci ZSO mogą występować problemy z wykonywaniem codziennych obowiązków. Na początku głównie występuje dyskomfort i uczucie piasku pod powiekami, natomiast nieleczony z czasem powoduje przewlekłe zaczerwienienie oczu, wrażenie zamazywania obrazu, nietolerancję soczewek kontaktowych, uczucie suchości lub paradoksalnie łzawienia.

Nieleczony ZSO u pacjentów z dodatkowymi czynnikami ryzyka może powodować poważniejsze powikłania znacznie obniżające jakość życia, jak np. uszkodzenia i owrzodzenia rogówki, a w niektórych przypadkach może doprowadzić nawet do utraty wzroku. Dlatego niezwykle istotne jest wczesne i systematyczne leczenie polegające na stosowaniu kropli nawilżających bez konserwantów, aby nie doprowadzić do stanu, w którym stosowanie tylko kropli nawilżających będzie niewystarczające.

Podstawową metodą leczenia objawowego ZSO jest stosowanie kropli nawilżających. Dzięki nim zmniejszeniu ulega tarcie pomiędzy strukturami oka, następuje wypłukiwanie czynników drażniących i normalizacja osmolarności filmu łzowego. W Polsce dostępnych jest dużo preparatów kropli nawilżających, różnią się one między sobą składem, zawartością konserwantów, terminem ważności po pierwszym otwarciu. Przy doborze kropli należy pamiętać, aby unikać tych mających w swym składzie konserwant, ponieważ stosowany przewlekle wykazuje negatywny wpływ na powierzchnię gałki ocznej. Najlepiej byłoby, aby krople nawilżające wspomagały cały film łzowy, czyli wszystkie trzy warstwy: wodną, lipidową i mucynową, a nie tylko wodną, ponieważ będą się dłużej utrzymywać na oku i zapewnią większy komfort widzenia. Preparaty nawilżające są najczęściej połączeniem wody i tzw. polimerów, które mają zdolność do zatrzymywania wody na powierzchni oka.

Bardzo dobrym składnikiem o działaniu nawilżającym jest kwas hialuronowy. Jest to glikozaminoglikan, który w warunkach naturalnych występuje w całym organizmie. Dzięki wysokiej lepkości hialuronian sodu po podaniu do worka spojówkowego długo utrzymuje się na powierzchni oka. Preparaty z kwasem hialuronowym w postaci kropli świetnie nawilżają, nie zaburzając ostrości widzenia i wykazują właściwości regenerujące tkanki powierzchni gałki ocznej. Preparaty dostępne na polskim rynku różnią się stężeniem kwasu hialuronowego – może ono się wahać od ok. 0,1 do nawet 0,4%. Warto przy wyborze zwrócić na to uwagę, ponieważ preparaty z kwasem hialuronowym o wyższym stężeniu dłużej utrzymują się na powierzchni oka i tworzą warstwę ochronną.

Szybsze zastosowanie kropli nawilżających wpływa korzystnie na komfort widzenia pacjenta i w wielu wypadkach może uchronić przed zaawansowaniem procesu i powikłaniami wynikającymi z ZSO. Jeśli zastosujemy je odpowiednio wcześnie, mogą zapobiec powstaniu stanu zapalnego i uszkodzeniu powierzchni oka, prowadzących do pogorszenia jakości widzenia, a w niektórych przypadkach nawet do utraty wzroku. W przypadku nieustępowania lub nasilenia dolegliwości należy skonsultować się z lekarzem specjalistą.