Mokry kaszel – przyczyny i postępowanie

Na skutek różnych chorób układu oddechowego zaczyna odkładać się wydzielina, której nadmiar blokuje drogi oddechowe, wywołując kaszel i problemy z oddychaniem. Wydzielina ta może zalegać w różnych miejscach, m.in. w nosie, zatokach i oskrzelach.

Kaszel jest fizjologicznym bezwarunkowym odruchem obronnym, który ma chronić drogi oddechowe przed ich niedrożnością, pomaga je oczyścić z wszelkich zanieczyszczeń znajdujących się w powietrzu oraz śluzu wytwarzanego w oskrzelach. Pojawia się, gdy zostaną pobudzone receptory znajdujące się w krtani, tchawicy, oskrzelach lub nosogardle. Może być także skutkiem impulsów z płuc, opłucnej i przepony. Długo utrzymujący się kaszel może być objawem poważnej choroby.

Kaszel mokry, zwany także produktywnym, oznacza sytuację, kiedy z dróg oddechowych jest odkrztuszana w dużych ilościach śluzowa wydzielina, która może mieć różne barwy. Plwocina o barwie żółtej może sugerować zakażenie dróg oddechowych gronkowcem złocistym, o barwie zielonej – paciorkowcem zieleniejącym. Plwocina z domieszką krwi nierzadko pojawia się w gruźlicy czy chorobie nowotworowej.

Mokry kaszel jest charakterystyczny dla przewlekłych procesów zapalnych w oskrzelach, a przede wszystkim w przypadkach przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POCHP), ponadto w przypadku rozstrzeni oskrzeli czy przy ropniu płuc. Kaszel z odpluwaniem niewielkiej ilości śluzowej wydzieliny występuje często w przypadkach infekcji bakteryjnych.

Jeśli odkrztuszana wydzielina ma nieprzyjemny zapach, może to oznaczać infekcję bakteriami beztlenowymi. Gdy w wydzielinie takiej obserwuje się obecność grudek lub czopów, może to być objawem zakażenia grzybiczego lub mukowiscydozy. Poranny mokry kaszel jest spowodowany nagromadzeniem się w oskrzelach wydzieliny w ciągu nocy i może świadczyć o przewlekłym zapaleniu oskrzeli.

Mechanizmem, który chroni drogi oddechowe przed zatkaniem ich światła, jest mechanizm śluzowo-rzęskowy. Drogi oddechowe od strony ich światła pokryte są komórkami nabłonka urzęsionego. Dzięki ruchowi rzęsek, które pracują w kierunku przeciwnym do ruchu wdychanego powietrza, znajdująca się na powierzchni tego nabłonka śluzowa wydzielina i zatopione w niej drobnoustroje i pyłki są transportowane z obwodowych odcinków dróg oddechowych w kierunku gardła.

Jeśli mechanizm ten jest sprawny, w ciągu ok. 40 minut, osiadłe na błonie śluzowej zanieczyszczenia czy drobnoustroje docierają do gardła, gdzie albo zostaną połknięte do przewodu pokarmowego, albo zostaną wyplute.

Jeśli pod wpływem drobnoustrojów chorobotwórczych ulegnie zmianie stan śluzu pokrywającego oskrzela, nos czy zatoki i stanie się on zbyt gęsty, to ten mechanizm samooczyszczania się dróg oddechowych przestaje być skuteczny. W takich przypadkach kaszel pozwala na przemieszczanie się zalegającej wydzieliny w drobnych oskrzelikach do góry w kierunku tchawicy, krtani i gardła.

Dlatego w przypadku kaszlu mokrego niekorzystne jest hamowanie odruchu kaszlowego przy pomocy różnych leków, a wręcz przeciwnie – wskazane jest nie tylko dobre nawilżenie, np. przez picie większej ilości płynów oraz inhalacje solą fizjologiczną z dodatkiem środków upłynniających śluz, ale także podawanie doustne takich środków.

Lekiem, który stosuje się w przypadku nadmiernej produkcji lepkiego śluzu w drogach oddechowych, jest m.in. karbocysteina. Mechanizm jej działania opiera się głównie na modyfikacji struktury śluzu. Lek wywołuje wewnątrzkomórkową aktywację sialylotransferaz, co powoduje wzmożoną syntezę sialomucyn – mucyn bogatych w kwas sialowy.

Karbocysteina poprzez wzrost zawartości sialomucyn normalizuje skład śluzu w drogach oddechowych, zmniejszając lepkość wydzieliny z zatok przynosowych i jednocześnie reguluje oczyszczanie śluzowo-rzęskowe, ułatwiając usuwanie wydzieliny. Z kolei stany zapalne dróg oddechowych wywołują zwiększoną produkcję fukomucyn, a karbocysteina zmniejsza zawartość fukomycyn w wydzielinie śluzowej oraz wykazuje właściwości antyoksydacyjne.*

U osób z przewlekłym kaszlem mokrym poprawę przynosi odpowiednie ułożenie ciała, z głową do dołu i dodatkowo oklepywanie klatki piersiowej.

Mokry kaszel nie jest sam w sobie chorobą. Jest objawem, którego przyczynę należy wyjaśnić i wtedy odpowiednio dobrać sposób leczenia. Odkrztuszaną z dróg oddechowych wydzielinę warto zbadać na obecność drobnoustrojów patologicznych i określić ich wrażliwość lub oporność np. na antybiotyki czy środki przeciwgrzybicze.