Opieka farmaceutyczna

17.08.2023

5 minut

Postępowanie terapeutyczne w przypadku ran ostrych i przewlekłych – cz. 2

Skrót informacji

Jakość i szybkość gojenia rany zależą od trzech czynników: odpowiedniego oczyszczenia, utrzymania wilgotnego środowiska w ranie i ochrony przed zakażeniem. Zastosowanie odpowiedniego antyseptyku to pierwszy krok w opatrywaniu i leczeniu ran.

Wytyczne Polskiego Towarzystwa Leczenia Ran (PTLR)


Zgodnie z wytycznymi Polskiego Towarzystwa Leczenia Ran (PTLR) oraz międzynarodowego konsensusu dotyczącego postępowania z ranami trudno gojącymi się najważniejsze jest zapobieganie tworzeniu się biofilmu przez odpowiednią higienę. Rany niezakażone, czyli w fazie kontaminacji, kolonizacji i kolonizacji krytycznej, należy regularnie monitorować i oczyszczać. Pomocne w tym procesie jest przemywanie ran lawaseptykami z zawartością substancji przeciwdrobnoustrojowej i surfaktantu, np. oktenidyna (OCT) z etyloheksylogliceryną, poloksamer lub betaina z poliheksanidem (PHMB)[3].

Preparaty o działaniu odkażającym rany należy stosować:



  • przed użyciem preparatów przyspieszających gojenie;

  • przed zabezpieczeniem rany opatrunkiem i przy każdej jego zmianie;

  • przed użyciem maści z antybiotykiem o działaniu miejscowym (jeżeli jest zalecona przez lekarza), ponieważ to zapewni szersze działanie odkażające (także p/grzybicze).


Preparaty stosowane w leczeniu ran


W odróżnieniu od klasycznych lawaseptyków działających wyłącznie w sposób fizyczny, antyseptyki będące produktami leczniczymi działają w sposób farmakologiczny, metaboliczny i/lub immunologiczny[1]. W celu odkażania ran i zwalczaniu oznak infekcji stosujemy leki odkażające o potwierdzonej skuteczności przeciwdrobnoustojowej w określonym czasie.

Spektrum aktywności przeciwdrobnoustrojowej antyseptyku powinno być jak najszersze i obejmować bakterie Gram-dodatnie, Gram-ujemne, grzyby, przetrwalniki bakteryjne – drobnoustroje i ich formy najczęściej izolowane z ran[4].

Cechy idealnego antyseptyku



  • niska cytotoksyczność,

  • szerokie spektrum aktywności przeciwdrobnoustrojowej (w tym przeciwgrzybiczej)[4],

  • skuteczność wobec biofilmu,

  • brak bólu, szczypania, pieczenia przy aplikacji,

  • brak zaburzania procesu gojenia,

  • brak barwy,

  • brak stymulacji narastania oporności, nawet przy długotrwałym stosowaniu,

  • wykazywanie zgodności z materiałami i substancjami zawartymi w opatrunkach specjalistycznych,

  • stabilność przy zmianie pH i obciążeniu białkiem[4].


Wysoka biozgodność preparatu antyseptycznego oznacza szerokie spektrum działania przy niskiej cytotoksyczności. Spośród powszechnie stosowanych antyseptyków najwyższym indeksem biozgodności charakteryzuje się dichlorowodorek oktenidyny[1, 4].

Dichlorowodorek oktenidyny (oktenidyna) jest jednym z najpowszechniej stosowanych antyseptyków. Jego mechanizm działania polega na oddziaływaniu ze strukturami ściany i błony komórkowej poprzez łączenie z ujemnie naładowanymi kwasami tłuszczowymi, prowadząc do uszkodzenia powłok komórkowych i w efekcie śmierci mikroorganizmu. Spektrum działania oktenidyny obejmuje bakterie Gram-dodatnie ( w tym MRSA, VRSA, ORSA, VRE) Gram-ujemne, formy wegetatywne, grzyby, wirusy oraz pierwotniaki. Ponadto wykazuje skuteczność wobec biofilmu wytwarzanego m.in. przez P. aeruginosa, S. aureus (w tym MRSA), A. baumani (w tym MDR)[1].

W leczeniu ran stosuje się połączenie roztworu 0,1% chlorowodorku oktenidynę z 2% fenoksyetanolem. Takie roztwory wykazują dobrą penetrację tkankową, nadają się do lecenia ran ostrych, pourazowych, zakażonych, skolonizowanych przez MRSA i MDRO[1, 4]. Są pierwszym wyborem przy podejrzeniu zakażenia MDRO oraz w profilaktyce SSI[1].

Przeciwwskazaniem do stosowania są rany i okolice, z których nie da się wypłukać roztworu (przeciwwskazane do płukania otrzewnej, przetok i in.). Nie należy jej również stosować w głębokich ranach ostrych, kłutych, kąsanych, postrzałowych. Oktenidyny nie należy stosować w okolicy oczu[4], ani łączyć z preparatami zawierającymi powidon jodu[1].

Nie stwierdzono oporności klinicznej drobnoustrojów na oktenidynę[1].

Oktenidyna osiąga całkowity efekt biobójczy po 1 minucie, wykazuje również przedłużony (rezydualny) efekt terapeutyczny trwający do 48 h[2].

W połączeniu z fenoksyetanolem oktenidyna działa najszybciej (już po 15 sekundach ekspozycji)[2]. Skuteczność oktenidyny wykazano zarówno wobec bakterii planktonowych, jak i w formie biofilmu, w tym tworzonego przez gronkowca złocistego oraz pałeczkę ropy błękitnej[3].

Antyseptyki niezalecane w leczeniu ran



  • mleczan etakrydyny – zaburza gojenie rany, wykazano właściwości cytotoksyczne i mutagenne, wywołuje reakcje alergiczne, indukuje wzrost oporności i promuje namnażanie P. aeruginosa[2], nie powinien być stosowany długotrwale ponieważ wywołuje odczyny alergiczne, ze względu na charakterystyczną, żółtą barwę może brudzić odzież;

  • chlorheksydyna – powoduje koagulację białek, hamowanie enzymów, upośledzając naturalną odpowiedź przeciwbakteryjną, wykazuje silną toksyczność a jej stosowanie wiąże się z ryzykiem wystąpienia reakcji anafilaktycznej[2];

  • woda utleniona – uszkadza prawidłową ziarninę, jest silnie cytotoksyczna[2], ma ograniczone działanie przeciwdrobnoustrojowe w wyniku czego nie jest skutecznym środkiem w odkażaniu ran i nie chroni przed infekcją, działa drażniąco, uczucie szczypania i pienienie preparatu jest mylnie odbierane za skuteczne działanie, uszkadza makrofagi i neutrofile w okolicy rany w wyniku czego spowalnia proces gojenia rany;

  • nadmanganian potasu – uszkadza prawidłową ziarninę, silnie cytotoksyczny[2], trwale barwi skórę;

  • barwniki antyseptyczne – gencjana, zieleń brylantowa etc. – wąskie spektrum działania, niska skuteczność, odbarwiają skórę uniemożliwiając ocenę rany;

  • spirytus salicylowy – ma silne działanie drażniące, powoduje odwodnienie skóry i tkanek, znacznie przesusza ranę i wydłuża proces gojenia;

  • antybiotyki stosowane miejscowo – nie spełniają kryterium dobrego antyseptyku!


***

CZYTAJ TEŻ:

Postępowanie terapeutyczne w przypadku ran ostrych i przewlekłych – cz. 1


Autor: „Miłosz Sokołowski”
specjalista chirurgii ogólnej, Klinika Chirurgii Ogólnej i Kolorektalnej Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego im. Wojskowej Akademii Medycznej – Centralnego Szpitala Weteranów w Łodzi

Inne artykuły tego autora

Piśmiennictwo: Chirurgia. Tom 1. Red. Wallner, Grzegorz; Banasiewicz, Tomasz . : PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2021, 427 s. ISBN 978-83-200-6502-2, doi: https://doi.org/10.53270/2021.001 1. Sopata M, Jawień A, Mrozikiewicz-Rakowska B, et al. Wytyczne postępowania miejscowego w ranach niezakażonych, zagrożonych infekcją oraz zakażonych – przegląd dostępnych substancji przeciwdrobnoustrojowych stosowanych w leczeniu ran. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Leczenia Ran. Leczenie Ran. 2020;17(1):1-21. doi:10.5114/lr.2020.96820. 2. Sopata M, Szewczyk M, Zaporowska-Stachowiak I, Mościcka P, Jawień A. Using of hydrogel dressing in the treatment of chronic wounds. Leczenie Ran. 2021;18(3):123-130. doi:10.5114/lr.2021.111071. 3. Karpiński T, Sopata M, Mańkowski B. The antimicrobial effectiveness of antiseptics as a challenge in hard to heal wounds. Leczenie Ran. 2020;17(2):88-94. doi:10.5114/lr.2020.99067. 4. Biegaj M, Oktenidyna w leczeniu ran, Farm. Współ 2017; 10: 107-110.


Poprzedni artykuł

Deksketoprofen – nowoczesna molekuła na ból

Następny artykuł

Pielęgnacja skóry suchej latem z wykorzystaniem emolientów

Polecane dla Ciebie

Szkolenia