Napar z czystka

autorka: prof. Iwona Wawer

W czystku stwierdzono obecność kilku grup związków polifenolowych, takich jak elagitaniny, flawonoidy, kwasy fenolowe i ich pochodne. Różne gatunki czystka: C. incanus, C. crispus, C. albidus, różnią się profilem związków polifenolowych, a w związku z tym również składem tych rozpuszczalnych w wodzie i obecnych w naparze. Wiadomo, że polifenole izolowane z roślin są silnymi antyoksydantami, wykazują też wiele korzystnych działań prozdrowotnych. Ekstrakt z czystka zawiera dużo oligomerów i polimerów polifenolowych i to są prawdopodobnie główne bioaktywne związki. Wśród 32 związków obecnych w naparze, aż 30 wykazywało działanie antyoksydacyjne, co jest markerem aktywności biologicznej. Liczne publikacje pokazały przeciwzapalną i przeciwwirusową aktywność związków polifenolowych. Wykazano, że wodny ekstrakt z liści wykazuje aktywność przeciwko wirusowi grypy. Przypuszczano, że działają takie związki, jak terpenoidy, fenylopropanoidy, flawonoidy i elagotaniny. W jednym z pierwszych (2009 r.) badań klinicznych, w których stosowano ekstrakty z czystka, randominizowanym, kontrolowanym placebo, uczestniczyło 160 pacjentów cierpiących na infekcję górnych dróg oddechowych. Podawano im tabletki do ssania z ekstraktem z czystka, które rozpuszczały się w ustach po maks. 10 minutach, zawierające 220 mg polifenoli lub placebo. Największa grupa pacjentów miała infekcję bakteryjną (Streptococcus pneumoniae), część infekcję wirusową (wirus grypy typu A i B oraz inne, niezidentyfikowane). Pacjenci dostający ekstrakt z czystka szybciej wyzdrowieli niż grupa dostająca placebo. Objawy choroby nieco szybciej mijały u pacjentów z infekcją wirusową niż bakteryjną. Podobne badania kliniczne (2010 r.) wykonano z udziałem 300 pacjentów z infekcją bakteryjną lub wirusową górnych dróg oddechowych, których obserwowano przez 8 dni. Efekty stosowania ekstraktów z czystka porównano z działaniem zielonej herbaty. Pacjentom podawano kilka tabletek do ssania z ekstraktem z czystka, z dzienną dawką 260 mg polifenoli lub 8 razy po 100 ml herbaty zawierającej w sumie 240 mg polifenoli. Pacjenci oceniali nasilenie objawów (ból, gorączka, intensywność kaszlu, liczbę ataków kaszlu, katar) według specjalnej skali. Okazało się, że pacjenci zażywający ekstrakt z czystka szybciej i łagodniej przechodzili chorobę niż ci stosujący ekstrakt z zielonej herbaty. Dlaczego czystek działał skuteczniej niż zielona herbata? Wyjaśnieniem jest inny ilościowy i jakościowy skład związków polifenolowych, ale biochemiczny mechanizm ich działania powinien zostać wyjaśniony. Działanie antybakteryjne pokazano u pacjentów ze stanem zapalnym w jamie ustnej. Przepłukiwanie naparem czystka zmniejszyło osadzanie się bakterii na zębach i dziąsłach, działanie antybakteryjne (antyadhezyjne) przypisano obecności związków polifenolowych. Czystek dostępny jest w handlu w formie suszonego ziela, z którego przyrządza się napar. Susz należy zalać gorącą wodą i zaparzać przez kilka minut. Dla konsumentów herbatek najważniejsze jest to, co jest w naparze/wywarze. Jakie bioaktywne związki są odpowiedzialne za jego działanie? W herbatce pijanej w niektórych rejonach Grecji jest dużo części zdrewniałych łodyg tej rośliny, a mało suszonych liści. Taki ekstrakt zawiera katechiny, kwas galusowy, galokatechiny, a herbatki są polecane jako efektywnie działające przeciwbiegunkowo. Interesujące, że liście zbierane w lecie, gdy rośliny są poddane działaniu silnego słońca, zawierają znacznie więcej polifenoli niż te zbierane zimą. Herbatka zaparzona tylko z liści zawiera nawet 11 razy więcej kwasu galusowego niż ta ze zdrewniałych łodyg. Obecność katechin nadaje lekko gorzkawy smak, ich ilość w naparze jest porównywalna z tą w zielonej herbacie. W terapii chorób skórnych, takich jak trądzik czy egzema, używa się wywarów krótko zagotowanych. Wywary gotowane dłużej są skuteczne przeciwko biegunkom. Ważne jest też rozdrobnienie suszonego materiału – im bardziej rozdrobniony, tym więcej jest w naparze związków flawonoidowych, pochodnych mirycetyny i kwercetyny. Podsumowując – susz z czystka może zawierać łodygi, liście i kwiaty, ale odpowiednio rozdrobnione. Ziele trzeba kupować z wiarygodnego źródła. Kiedyś czystka przywoziliśmy z wakacji w Grecji – teraz można go kupić w Polsce w aptekach i sklepach zielarskich. Napar z czystka można polecić zwłaszcza w okresie jesiennych infekcji. Dobrze smakuje posłodzony miodem lub z dodatkiem owocowego syropu.