Jak zadbać o dobrą kondycję nerek?

Wyspecjalizowana budowa i wiele funkcji pełnionych przez nerki sprawia, że zasługują one, by przypomnieć sobie, jakie działania wpływają na ich prawidłowe funkcjonowanie. W utrzymaniu nerek w dobrej kondycji istotne jest bowiem odpowiednie nawodnienie organizmu, dieta oraz życie w zgodzie z fizjologią układu moczowego. Co ponadto?

Jak działają nerki?

Nerki stanowią bardzo ważny organ naszego organizmu, który pełni kilka istotnych funkcji. Przede wszystkim z ich pomocą wydalane zbędne produkty przemiany materii. Z moczem wydalane są również niektóre produkty rozpadu leków czy innych substancji obcych. Z tej funkcji niejako wynika kolejna, czyli uczestniczenie nerek w wydalaniu związków azotowych w organizmie. W wyniku rozkładu aminokwasów powstaje toksyczny amoniak, który wędruje do wątroby i tam ulega przemianie do mniej toksycznego mocznika (a dokładniej ulega szeregowi przemian w cyklu mocznikowym). Z wątroby mocznik wędruje do nerek, gdzie następnie wydalany jest z moczem. Z moczem wydalana jest również pewna ilość innego związku azotu – kwasu moczowego będącego produktem rozpadu zasad purynowych. Kolejną substancją zawierającą azot, wydalaną przez nerki wraz z moczem, jest kreatynina – produkt nieenzymatycznego rozpadu kreatyny, związku kluczowego dla magazynowania i uwalniania energii w mięśniach, co ma istotny wpływ na ich pracę. Nerki pełnią też istotną funkcję w utrzymaniu w równowadze zarówno gospodarki wodno-elektrolitowej, jak i kwasowo-zasadowej. Poza tym omawiany organ stanowi element układu endokrynnego organizmu poprzez wydzielanie m.in. erytropoetyny (odpowiedzialnej za regulację produkcji erytrocytów), kalcytriolu (czyli aktywna forma witaminy D₃) czy reniny. Ten ostatni hormon/enzym wchodzi w skład układu renina-angiotensyna-aldosteron (w skrócie RAA), czyli układu stanowiącego łańcuch reakcji odpowiedzialnych za regulację poziomu sodu w płynach ustrojowych oraz regulację ciśnienia krwi. To właśnie zdolność wydzielania reniny czy wpływ na ilości sodu i potasu we krwi czynią nerki ważnym organem uczestniczącym też w regulacji ciśnienia krwi.

Znaczenie odpowiedniego nawodnienia

Nerki to organ parzysty, każdy z jego elementów osiąga długość zazwyczaj 10-12 cm, kształtem przypomina ziarno fasoli, a ich umiejscowienie to tylna ściana jamy brzusznej. Pojedyncza nerka składa się z kory, rdzenia, miedniczki nerkowej oraz układu kielichowego, który łączy się z moczowodem odprowadzającym mocz do pęcherza. Rdzeń nerki zbudowany jest z piramid nerkowych, których wierzchołki, zwane brodawkami nerkowymi, uchodzą do kielichów mniejszych. Kielichy mniejsze łączą się w kielichy większe, które następnie prowadzą do miedniczki nerkowej. Z kolei podstawową jednostką anatomiczno-czynnościową nerki jest nefron, który składa się z kłębuszka nerkowego (ciałka nerkowego) oraz systemu kanalików nerkowych, w tym kanalika bliższego, pętli Henlego, kanalika dalszego i przewodu zbiorczego. Każdy z tych elementów jest wyspecjalizowany w filtrowaniu krwi, resorpcji i wydalaniu substancji, co prowadzi do powstania moczu. W każdej nerce może znajdować się około miliona nefronów.

Tak wyspecjalizowana budowa i wiele funkcji pełnionych przez nerki sprawia, że zasługują one na uświadomienie sobie, jakie działania wpływają na ich prawidłowe funkcjonowanie. Przede wszystkim warto pamiętać o odpowiednim nawodnieniu organizmu. Dostateczna podaż wody umożliwia utrzymanie procesów filtracji na odpowiednim poziomie i niekumulowanie toksyn we krwi. Istnieją różne opinie na temat dobowej ilości wypijanej wody. Warto też zauważyć, że jest to kwestia indywidualna, zależąca od wielu czynników, np. masy człowieka, trybu życia. Wiadomo też, że w gorące dni będziemy potrzebować więcej wody niż w dni chłodne. Dlatego bardziej od pilnowania dobowej ilości wypijanej wody lepiej skupić się na wyrobieniu sobie nawyku popijania jej małymi łyczkami w ciągu całego dnia. Dobrym sposobem w wyrobieniu tego nawyku jest zadbanie, abyśmy w miejscu pracy, na spacerze czy domu mieli stałe źródło wody pitnej w postaci np. wody butelkowanej, zawsze pełnej butelki wielokrotnego użytku czy dzbanka z wodą. Jeśli nie lubimy smaku wody, zawsze możemy dodać do niej jakiś niesłodki dodatek, czyli np. sok z cytryny, listki mięty.

Aktywność fizyczna, dieta i fizjologia układu moczowego

Innym czynnikiem wpływającym pozytywnie zarówno na prawidłowe funkcjonowanie nerek, jak i całego organizmu będzie odpowiednia aktywność fizyczna, która sprzyja utrzymywaniu prawidłowej masy ciała. Ważne jest tutaj zachowanie balansu, gdyż zarówno zbyt mały, jak i zbyt intensywny wysiłek wpływa negatywnie na organizm zwłaszcza w dłuższej perspektywie czasu. Ruch ma być dla nas przyjemnością, dlatego rodzaj i częstotliwość wykonywanych aktywności powinno się dostosować do naszych potrzeb i możliwości. Jeśli w ten sposób podejdziemy do omawianego tematu, istnieje większa szansa, że będziemy się ruszać regularnie, a nie tylko przez krótki czas od momentu postanowienia. Poza tym dla zdrowia nerek istotna jest również odpowiednia dieta, która u zdrowych ludzi nie wymaga większej modyfikacji i polega na przestrzeganiu podstawowych zasad racjonalnego odżywiania. Spośród wspomnianych zasad podkreślić można unikanie nadmiaru soli, która jest wszechobecna w wielu produktach żywnościowych, zwłaszcza tych wysokoprzetworzonych. Przewlekłe spożywanie pokarmów bogatych w sód zwiększa ryzyko rozwoju nadciśnienia tętniczego, które jest jednym z głównych czynników uszkadzających nerki (nefropatia nadciśnieniowa). Nadmiar sodu obciąża nerki, zmuszając je do wzmożonego wydalania tego pierwiastka, co w dłuższej perspektywie może prowadzić do uszkodzenia ich funkcji.

Kolejnym istotnym aspektem dotyczącym zdrowia nerek jest życie w zgodzie z fizjologią układu moczowego. Pamiętajmy, że czynność oddawania moczu regulowana jest przez wiele czynników w organizmie i warto zadbać o to, aby prawidłowo je odczytywać.

Żyjemy w czasach, gdzie szybkie tempo życia i nadmiar obowiązków sprzyja opóźnianiu momentu pójścia do toalety, co w dłuższej perspektywie wpływa negatywnie na organizm. Nadmierne, długotrwałe rozciąganie ścian pęcherza, może doprowadzić do osłabienia mięśni miednicy, a tym samym do problemów z nietrzymaniem moczu. Ponadto przetrzymywanie moczu zwiększa ryzyko wystąpienia niekorzystnego zjawiska cofania się moczu czy też powstawania infekcji bakteryjnych.

Diagnostyka

Istnieje kilka badań kontrolnych, które można wykonać, aby upewnić się, że nasze nerki pozostają w dobrej kondycji. W tym celu używa się głównie dwóch materiałów diagnostycznych. Pierwszym z nich będzie mocz, a najbardziej podstawowym badaniem będzie ogólne badanie moczu i tutaj w zasadzie każdy parametr będzie istotny w celu oceny zdrowia nerek: m.in. kolor, odczyn, przejrzystość, ciężar właściwy, zawartość białka, obecność leukocytów czy bakterii. Drugim używanym materiałem diagnostycznym będzie krew, a parametry, które można zbadać, to ilości związków wydalanych przez nerki, czyli określenie poziomu mocznika, kwasu moczowego czy kreatyniny. Kolejnym ciekawym parametrem odzwierciedlającym sprawność działania nefronów będzie wskaźnik filtracji kłębuszkowej, w skrócie eGFR. Wskaźnik ten jest obliczany na podstawie poziomu kreatyniny w surowicy, a także uwzględnia takie czynniki jak wiek, płeć i masa ciała pacjenta. eGFR jest bardziej precyzyjnym parametrem oceny funkcji nerek niż sam poziom kreatyniny, zwłaszcza u osób z różną masą mięśniową. Poza tym, bazując na próbce krwi, możemy określić też poziom elektrolitów, czyli głównie sodu i potasu. Każde z wymienionych badań oraz wiele innych, które można wykonać w kontekście zdrowia nerek, zleca lekarz, który dostosuje je indywidualnie do pacjenta.