Leczenie zaburzeń lękowych

autorka: lek. Anna Figura
psychiatra

Objawy lękowe często towarzyszą innym schorzeniom psychicznym, a także są powszechne w wielu dolegliwościach somatycznych, tj. chorobach serca czy tarczycy. Dodatkowo u osób z zaburzeniami lękowymi występuje znamiennie wyższe ryzyko wystąpienia m.in. depresji oraz uzależnienia. Zaburzenia lękowe częściej występują u kobiet. Zwykle mają charakter przewlekły i nawracający. Powodują obniżenie jakości życia, pogorszenie funkcjonowania, upośledzenie pełnienia ról rodzinnych i społecznych.

Leczenie zaburzeń lękowych zwykle jest procesem przewlekłym, trwającym od kilku miesięcy do kilku lat. Celem terapii jest ustąpienie objawów fizycznych i psychicznych, poprawa funkcjonowania społecznego, polepszenie jakości życia, a także zmniejszenie ryzyka nawrotów. Najlepsze efekty terapeutyczne osiąga się stosując farmakoterapię połączoną z psychoterapią. Lęk ma dwie komponenty:

• psychiczną (poczucie zagrożenia, niepokój, zamartwianie się);


• somatyczną (wzmożenie napięcia mięśniowego, nadmierna potliwość, uczucie kołatania serca, różnego rodzaju dolegliwości bólowe, uczucie parcia na mocz/stolec, bezsenność i in.).

Lęk może występować długofalowo lub pojawiać się okresowo, z różnym nasileniem. W leczeniu zaburzeń lękowych mogą być zatem potrzebne zarówno preparaty działające przewlekle, jak i leki do doraźnego stosowania.

Teoretycznie za najlepsze leki przeciwlękowe moglibyśmy uznać benzodiazepiny. Działają uspokajająco, miorelaksacyjnie, nasennie, przeciwpadaczkowo i sedująco. Mamy do wyboru wiele różnych preparatów benzodiazepinowych, które charakteryzują się odmienną farmakokinetyką i farmakodynamiką, dając nam szeroki wachlarz możliwości terapeutycznych. Dlaczego zatem tak niechętnie i z dużą ostrożnością przepisują je lekarze psychiatrzy? Przede wszystkim ze względu na ich wysoki potencjał uzależniający, a także możliwe działania niepożądane.

Przyjmuje się, że w leczeniu zaburzeń lękowych benzodiazepiny mogą być stosowane w początkowym etapie leczenia i/lub jako leki stosowane doraźnie (np. do przerywania napadów lęku panicznego). Pacjenci nie powinni przyjmować ich dłużej niż przez okres 4-6 tygodni. W przypadku przewlekłego stosowania może dochodzić do rozwoju tolerancji i konieczności sukcesywnego zwiększania dawki leku. Ponadto benzodiazepiny mogą powodować zaburzenia funkcji poznawczych, spowalniać funkcje psychomotoryczne, upośledzać strukturę snu, zaś u osób starszych istotnie zwiększają ryzyko upadków i związanych z tym złamań. Każdy pacjent, któremu został przepisany lek z grupy benzodiazepin, powinien zostać poinformowany o zasadach bezpiecznego przyjmowania w/w preparatów.

Skoro więc benzodiazepiny są lekami tak dobrymi, lecz jednocześnie tak ograniczonymi w stosowaniu, to czym powinniśmy leczyć zaburzenia lękowe? Otóż podstawą długoterminowego leczenia zaburzeń lękowych są leki przeciwdepresyjne z grupy SSRI (np. sertralina, paroksetyna, escitalopram), traktowane jako leki pierwszego rzutu oraz SNRI (tj. wenlafaksyna, duloksetyna).

Nierzadko stosujemy również leki z zupełnie innych grup, np. pregabalinę, kwetiapinę, buspiron, opipramol czy hydroksyzynę. Bardzo często do uzyskania poprawy stanu psychicznego pacjenta konieczne jest stosowanie kombinacji kilku leków z różnych grup. W dalszej części chciałabym przybliżyć Państwu dwie substancje, które są stosowane powszechnie w leczeniu zaburzeń lękowych: hydroksyzynę i opipramol.

Hydroksyzyna to lek antyhistaminergiczny o działaniu uspokajającym i nasennym. Jest skuteczna w krótkoterminowej terapii zaburzeń lękowych oraz doskonale sprawdza się jako lek doraźny. Działa stosunkowo szybko po podaniu doustnym – jej działanie sedacyjne rozpoczyna się już po ok. 5-10 minutach od podania doustnego w postaci płynnej i po 30-45 minutach od podania tabletek. Okres półtrwania jest dość długi i wynosi ok. 20 godz. Hydroksyzyna dostępna jest w formie tabletek po 10 i 25 mg oraz w syropie o stężeniu 2 mg/ml. Umożliwia to dobranie wygodnego sposobu dawkowania leku dla pacjenta.

Hydroksyzyna jest uważana za lek bezpieczny i – co ważne – nie wykazujący potencjału uzależniającego. Ma również mniejszy wpływ na zaburzenia funkcji poznawczych niż benzodiazepiny. Z tego względu jest lekiem bardzo chętnie przepisywanym przez lekarzy różnych specjalności. Trzeba jednak pamiętać, że w 2015 r. Europejska Agencja Leków (EMA) wprowadziła restrykcje dotyczące stosowania hydroksyzyny u osób z wysokim ryzykiem zaburzeń rytmu serca, a także ograniczyła maksymalną bezpieczną dawkę dobową dla osób dorosłych do 100 mg.

Opipramol to z kolei lek z grupy trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych. Wykazuje działanie przeciwlękowe, uspokajające i poprawiające nastrój. Działanie przeciwdepresyjne leku jest jednak stosunkowo słabe. Opipramol ma udowodnioną skuteczność w leczeniu zaburzeń lękowych uogólnionych i pod postacią somatyczną. Jego skuteczność w niwelowaniu objawów lęku była porównywana do alprazolamu, choć oczywiście czas do uzyskania efektu terapeutycznego był dłuższy. Pożądany efekt terapeutyczny leku pojawia się po kilkunastu dniach przyjmowania, jednak działanie uspokajające pacjenci mogą zaobserwować już na początku leczenia. Bardzo ważny jest fakt, że opipramol jest zwykle bardzo dobrze tolerowany przez pacjentów, rzadko wywołuje nasilone działania niepożądane. W leczeniu stosujemy dawki podzielone: 50 mg 2-3 razy dziennie.
Podsumowując, w doraźnym leczeniu objawów lęku dobrym wyborem będzie hydroksyzyna. W przypadku leczenia zaburzeń lękowych uogólnionych czy też somatyzacyjnych warto zastosować opipramol. Obydwa leki charakteryzują się dobrym profilem bezpieczeństwa oraz nie wywołują ryzyka uzależnienia.

Piśmiennictwo:
1. Jarema M., Leki przeciwlękowe, Psychiatria t. III pod red. Wciórka J., Pużyński S., Rybakowski J. 2012
2. Landowski J., Cubała W. J., Zaburzenia lękowe, obsesyjno-kompulsyjne i stresu pourazowego, Standardy leczenia farmakologicznego niektórych zaburzeń psychicznych – pod red. Jarema M., Via medica, 2015
3. Stahl S.M., Podstawy psychofarmakologii, Via Medica 2008
4. European Medicines Agency, Nowe ograniczenia mające na celu zminimalizowanie ryzyka wpływu leków zawierających hydroksyzynę na rytm serca, 27.03.2015 EMA/149624/2015
5. Conen S, Theunissen EL, Vermeeren A, Ramaekers JG. Short-term effects of morning versus evening dose of hydroxyzine 50 mg on cognition in healthy volunteers. J Clin Psychopharmacol. 2011
6. Bandelow B., Reitt M., Röver C., Michaelis S., Görlich Y., Wedekind D., Efficacy of treatment for anxiety disorders: a meta-analysis, International Clinical Psychofarmacology 2016
7. Möller, Hans-Jürgen, Volz, Hans-Peter, Reimann, Ingrid, Stoll, Klaus-Dieter, Opipramol for the Treatment of Generalized Anxiety Disorder: A Placebo Controlled Trial Including an Alprazolam- Treated Group, Journal sof Psychofarmacology, 2011