Historia pewnej choroby

Minęły niemal 123 lata, odkąd Augusta Dieter w wieku 51 lat została przyjęta do Kliniki Psychiatrycznej we Frankfurcie z powodu szeregu niepokojących objawów, takich jak: zaburzenia pamięci, afazja, pobudzenie, objawy urojeniowe, problemy z wykonywaniem codziennych czynności. Pacjentką opiekował się wówczas niemiecki psychiatra i neuropatolog Alois Alzheimer, który w późniejszym okresie jako pierwszy opisał u swojej pacjentki obecność patologicznych, włókienkowych zmian wewnątrzneuronalnych.

Czym jest AD?

W 1907 r. opublikował opis przypadku Augusty Dieter, tytułując go jako: „Jedyna w swoim rodzaju choroba kory mózgowej”. 3 lata później profesor Emil Kraepelin, twórca klasyfikacji chorób psychicznych, nazwał w swoim podręczniku psychiatrii przypadłość Augusty D. chorobą Alzheimera (AD – ang. Alzheimer’s Disease) na cześć swojego asystenta, który dokonał przełomowego odkrycia.

Pomimo upływu przeszło całego wieku i potężnego skoku rozwojowego w medycynie od opisu pierwszego przypadku chorej na AD nadal dysponujemy jedynie częściową wiedzą na temat przyczyn, patofizjologii oraz leczenia tej ciężkiej i nieuleczalnej choroby neurodegeneracyjnej. Obecnie uważa się, że na rozwój choroby wpływ mają zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe. Jednakże wciąż nie określono dokładnie, które z nich wywierają bezpośredni wpływ na rozwój choroby i w jakim stopniu się do niego przyczyniają.

Choroba Alzheimera to choroba neurodegeneracyjna polegająca na pojawieniu się charakterystycznych zmian zwyrodnieniowych mózgu. W przebiegu choroby dochodzi do odkładania się w strukturach mózgu białek o patologicznej strukturze, głównie ß-amyloidu i białka tau. Pojawienie się tych patologicznych białek prowadzi do przewlekłego stanu zapalnego, a następnie do obumierania neuronów. Zmniejszenie liczby neuronów powoduje zmniejszenie ilości produkowanych przez nie substancji przekaźnikowych (neurotransmiterów), które są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania mózgu. Uważa się, że AD jest najczęstszą chorobą neurodegeneracyjną, prowadzącą do otępienia.

Czym charakteryzuje się AD?

• postępującymi zaburzeniami pamięci;
• zaburzeniami zachowania, w późniejszym etapie również zaburzeniami osobowości;
• utrudnieniem prawidłowego funkcjonowanie chorego w codziennym życiu, prowadzącym do całkowitej utraty samodzielności wraz z progresją choroby.

Czynniki ryzyka AD

Nieodwracalne:

• wiek (częstość wśród osób w wieku 65-85 lat podwaja się co około 5 lat życia);
• uwarunkowania genetyczne.

Odwracalne:

• niewielka liczba lat wykształcenia;
• zaburzenia słuchu;
• nadciśnienie tętnicze;
• zaburzenia rytmu serca;
• niedoczynność tarczycy;
• otyłość;
• hipercholesterolemia;
• nadmierne spożywanie alkoholu;
• przebyty uraz głowy;
•  
• nikotynizm;
• depresja;
• izolacja społeczna;
• niska aktywność fizyczna;
• cukrzyca;
• POChP;
• zanieczyszczenie powietrza.

Diagnostyka AD

W celu diagnozy choroby Alzheimera wykonuje się szereg badań: psychologiczne, fizykalne, laboratoryjne i obrazowe. Konieczny jest szczegółowy wywiad od pacjenta, a także od osoby z jego otoczenia.

Standardowymi testami przesiewowymi, które są najczęściej stosowane do oceny funkcji poznawczych pacjenta, są:

• MMSE (ang. Mini Mental State Examination) – Krótka Skala Oceny Stanu Psychicznego;
• CTD (ang. Clock-Drawing Test) – Test Rysowania Zegara.

W celu pogłębienia diagnostyki i potwierdzenia AD wykonuje się badania obrazowe mózgu. Umożliwiają one wykrycie zmian zwyrodnieniowych i zaników neuronów w poszczególnych strukturach mózgu, a nawet umożliwiają zbadanie aktywności metabolicznej poszczególnych ośrodków nerwowych oraz ocenę ich ukrwienia. Są to:

• tomografia komputerowa (CT, TK);
• pozytonowa emisyjna tomografia komputerowa (PET/CT);
• rezonans magnetyczny (MR).

Leczenie AD

W terapii AD dysponujemy jedynie lekami objawowymi, które w pewnym stopniu okresowo poprawiają funkcje poznawcze chorych.

Na polskim rynku dostępne są jedynie 4 leki zarejestrowane w leczeniu AD: donepezil, galantamina i rywastygmina (należą do grupy inhibitorów acetylocholinoesterazy; I-AChE), oraz memantyna (antagonista receptora NMDA).

Obecnie nie istnieje leczenie mogące zatrzymać proces chorobowy lub zahamować odkładanie się nieprawidłowych białek wywołujących otępienie.

W Stanach Zjednoczonych próbuje się stosowania nowej klasy leków do leczenia AD – przeciwciał monoklonalnych nakierowanych przeciwko patologicznemu białku ß-amyloidu; naukowcy upatrują szansę skuteczniejszej przyszłości terapii AD w tej grupie leków.

Epidemiologia AD

• na świecie jest obecnie ok. 39 mln chorych, w 2050 r. szacuje się wzrost liczby chorych do 98-106 mln;
• w Europie jest obecnie ok. 8,885 mln chorych;
• Polsce szacowana liczba chorych na chorobę Alzheimera i choroby pokrewne to ok. 584 tys.;
• częstość występowania wzrasta z wiekiem – 80% pacjentów ma >75 lat; blisko 10% chorych to przypadki AD o wczesnym początku, tj. >65 r.ż.

Kilka faktów dotyczących AD

• W ciągu ostatnich 20 lat nie wprowadzono na europejski rynek żadnego nowego leku przeznaczonego do terapii AD.
• Mimo że pierwsze objawy kliniczne zazwyczaj ujawniają się po osiągnięciu wieku 60-65 lat, procesy patologiczne, które wiodą do neurodegeneracji, rozpoczynają się nawet 30 lat wcześniej.
• W Polsce od pierwszej wizyty pacjenta u lekarza rodzinnego do postawienia diagnozy AD upływa przeciętnie 24 miesiące.
• Szybkie rozpoczęcie farmakoterapii może wydłużyć średni okres samodzielnego funkcjonowania pacjenta o 2 lata.