Dbajmy o stawy

Przynajmniej raz w roku, najlepiej przed wiosną, kiedy chcemy być bardziej aktywni fizycznie, należy zrobić przegląd stawów, żeby uniknąć poważnej kontuzji i zachować sprawność – twierdzą zgodnie eksperci ortopedii. To wskazówka, którą powinna usłyszeć większość pacjentów polskich aptek. Problem dotyczący bólu mięśni i stawów jest bowiem jedną z najczęściej zgłaszanych farmaceutom dolegliwości. Co leży u podstaw jego patogenezy? Czy i w jaki sposób można mu zapobiegać? I czy istnieją preparaty warte rekomendacji, które mogą wesprzeć w często nierównej walce z bólem?

Skąd ten ból?

Zaburzenia pochodzenia mięśniowo-szkieletowego są determinowane przez wieloaspektowe czynniki. W grupie uwarunkowań biomechanicznych przyczyniających się do problemów bólowych dużej części populacji znajdują się: ciężka praca fizyczna, niewłaściwa postawa, dźwiganie ciężarów, wydłużony czas przebywania w pozycji stojącej lub siedzącej oraz często powtarzane ruchy rotacji  i zgięcia. Do przeciążenia kręgosłupa przyczynia się też np. przebywanie w pozycji zgięcia tułowia, nierzadko prezentowanej w wielu środowiskach zawodów, chociażby medycznych. Lokalizacja bólu w obszarze narządów ruchu dotyczy głównie okolicy lędźwiowej, lędźwiowo-krzyżowej i krzyżowo-biodrowej. Jednymi z jego najważniejszych czynników patofizjologicznych są zmiany zwyrodnieniowe w obrębie kręgosłupa. Brak równowagi między degradacją i syntezą macierzy pozakomórkowej skutkuje postępującym uszkodzeniem mechanicznym krążka międzykręgowego. Dochodzi do zmian proteoglikanów, zarówno chrząstki, jak i elementów macierzy dysku z powodu braków w dostarczaniu substancji odżywczych. Z kolei utrata kluczowych proteoglikanów wiążących wodę prowadzi do zmniejszenia stopnia amortyzowania przeciążeń. Za indukcję tego rodzaju bólu mogą odpowiadać również: infekcje, niezakaźne zapalenia, nowotwory i choroby metaboliczne. Wyróżnia się również ból korzeniowy, który powstaje na skutek ucisku, stanu zapalnego lub niedokrwienia w obrębie korzeni nerwowych. Jego etiologią także mogą być zmiany zwyrodnieniowe, choroby reumatyczne, metaboliczne, choroba nowotworowa i urazy.

Warto przyjrzeć się wpływowi najważniejszych czynników na ujawnienie się dolegliwości bólowych:

• Zmiany zwyrodnieniowe – definiujemy je jako brak równowagi pomiędzy destrukcją chrząstki stawowej oraz kości podchrzęstnej a jej możliwościami regeneracyjnymi. W wyniku uszkodzenia krążka międzykręgowego powstają zmiany zwyrodnieniowe trzonów kręgowych, którym towarzyszą często wyrośla kostne – osteofity. Zmianom toczącym się w obrębie kręgów sprzyja dłuższe przebywanie w jednej pozycji lub nadmierne zmęczenie. Niemniej, obecnie za głównego winowajcę dolegliwości bólowych uznaje się uszkodzenie samego krążka międzykręgowego. Jego nieodwracalną fazą jest powstanie przepuklin – obserwuje się wtedy uwypuklenie się części galaretowatej krążka do przestrzeni kanału kręgowego, co skutkuje pojawieniem się w obrazie klinicznym takich symptomów, jak ból promieniujący czy parestezje.
• Stany zapalne stawów – najczęściej jest to reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) lub choroba Bechterewa, znana też jako zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK). Pierwsza z wymienionych dolegliwości implikuje zmiany destrukcyjne stawów. W większości przypadków jej „ofiarą” padają jako pierwsze stawy rąk, a w bardziej zaawansowanej postaci – kręgosłup. O ile ta jednostka chorobowa dotyka częściej kobiet, o tyle na ZZSK cierpią przede wszystkim młodzi mężczyźni – w tym przypadku zaatakowane zostają przede wszystkim stawy kręgosłupa i duże stawy kończyn.
• Choroby nowotworowe – istnieją guzy atakujące kręgosłup zarówno bezpośrednio np. oponiaki, jak i guzy wtórne, będące efektem przerzutów pochodzących z innych miejsc w organizmie. Dwie najbardziej charakterystyczne cechy bólu wywodzącego się z tych chorób to brak poprawy w zakresie jego odczuwania w pozycjach antalgicznych, tj. przeciwbólowych i nasilanie się jego poziomu w nocy.
• Choroby metaboliczne – kluczowe przykłady chorób metabolicznych rzutujących na powstanie dolegliwości bólowych to osteoporoza i cukrzyca. Podstawą patomechanizmu osteoporozy jest zmniejszenie gęstości kości – z tego powodu stają się one bardziej kruche i narażone na złamania. U pacjentów zmagających się z osteoporozą obserwuje się zaburzenia mechaniki kręgosłupa i osłabienia mięśni. Z kolei cukrzyca inicjuje przyśpieszenie procesów degeneracyjnych elementów kręgosłupa, np. krążków międzykręgowych.

Wśród innych czynników korelujących z rozwojem dolegliwości bólowych stawów należy wymienić otyłość oraz schorzenia psychiczne, takie jak depresja czy znaczne obniżenie nastroju.

Leczyć farmakologicznie czy niefarmakologicznie?

Ból w obszarze narządów ruchu, chociażby dolnego odcinka kręgosłupa, jest najczęstszą przyczyną ograniczeń w wykonywaniu czynności codziennych i pracy zawodowej. Nie dziwią więc prośby zaniepokojonych pacjentów o rekomendację preparatów, które pozwoliłyby złagodzić ból lub wzmocnić stawy na przyszłość. Chcąc pomóc pacjentowi zniwelować odczucia bólowe, oczywistym wydaje się być polecenie leków przeciwbólowych, w tym niesteroidowych leków przeciwzapalnych.

W celu zminimalizowania ryzyka systemowych działań niepożądanych grupy NLPZ preferowane jest aplikowanie ich miejscowo. Uzasadnionym zastosowaniem cieszą się również analgetyki opioidowe i glikokortykosteroidy podawane dostawowo. Ważną grupę stosowaną w tym obszarze farmakoterapeutycznym stanowią leki modyfikujące strukturę chrząstki, wśród których należy wymienić: hialuroniany, płytkowe czynniki wzrostu (osocze bogatopłytkowe), komórki mezenchymalne szpiku – wszystkie podawane dostawowo oraz pochodne glukozaminy i pochodne chondroityny. Badania potwierdziły skuteczność preparatów będących  połączeniem glukozaminy i chondroityny zarówno w zakresie spowolnienia postępu choroby, jak i zmniejszenia nasilenia bólu. Niemniej, eksperci podkreślają, że największą efektywność w leczeniu powinna dać multidyscyplinarna interwencja rehabilitacyjna. Istotne korzyści może przynieść również redukcja masy ciała czy stosowanie masaży.

W celach zarówno leczniczych, jak i profilaktycznych godne polecenia są fizykoterapia, wykorzystująca bodźce termiczne, elektryczne, itp., jak i kinezyterapia, której epicentrum stanowią ruch i odpowiednio dobrane ćwiczenia.

A może spróbować zapobiegać?

Niestety, incydenty bólowe wynikające z choroby zwyrodnieniowej stawów, można już zaliczyć do chorób cywilizacyjnych. Z badań przeprowadzonych za pomocą rezonansu magnetycznego, które miały na celu ocenę stawów kręgosłupa zdrowych osób, wynika, że zmiany zwyrodnieniowe można zaobserwować nawet u 54% mężczyzn i 42% kobiet. Co ciekawe, wbrew pozorom nie jest to schorzenie typowe jedynie dla populacji geriatrycznej. Statystki podają liczbę sięgającą nawet 72% społeczeństwa polskiego przed 40. rokiem życia, które doświadczyło bólu odcinka krzyżowo lędźwiowego. Specjaliści mówią o „pladze” wykrywanych zmian strukturalnych krążków międzykręgowych wśród populacji będącej w trzeciej dekadzie życia. Czy istnieją skuteczne sposoby prewencji, które pozwolą uchronić się przed wymienionymi dolegliwościami?

„Ponieważ zmiany zwyrodnieniowe trzeba jak najwcześniej wykryć i leczyć, zalecam, żeby przynajmniej raz w roku udać się do ortopedy na przegląd stawów. Dzięki temu możemy uniknąć poważniejszych komplikacji narządu ruchu” – mówi specjalista ortopedii traumatologii lek. med. Damian Zaborowski.

Istotnym jest, że wizyta u ortopedy warta jest rekomendacji nie tylko pacjentom, którzy w oczywisty sposób łączą odczuwanie bólu z doznanymi kontuzjami, ale też tym, którzy zmagają się z chronicznym zmęczeniem, bezsennością i prowadzą siedzący tryb życia. Kluczowa jest również edukacja pacjentów na temat zagrożeń, jakie płyną z niewłaściwego dbania o stawy. Na przeciążenia struktur kręgosłupa narażeni są zarówno ci, którzy pracują fizycznie, jak i wykonujący zawody biurowe – słowem wszyscy. Dlatego tak istotne jest przypominanie pacjentom o konieczności prowadzenia aktywnego trybu życia – aby zachować odpowiednią wagę, siłę mięśniową i utrzymać zakres ruchu w stawach. W celu uniknięcia przeciążeń kręgosłupa należy też zaznajomić się z zasadami ergonomii pracy.