Higiena brzegów powiek

Dlaczego higiena powiek jest ważna? Dlaczego pacjenci z objawami zespołu suchego oka (ZSO) powinni szczególnie dbać o higienę powiek? Dlaczego współcześnie w leczeniu ZSO stosuje się nie tylko krople nawilżające?

Powierzchnię oka chroni film łzowy, który – w uproszczeniu – charakteryzuje się budową warstwową. Składa się on z wytwarzanej przez gruczoły Meiboma zewnętrznej warstwy lipidowej, największej objętościowo środkowej warstwy wodnej oraz produkowanej przez komórki kubkowe spojówki warstwy mucynowej.

Gruczoły Meiboma zlokalizowane są głęboko w tarczce, a ich ujścia w krawędzi powiek. Przy każdym ich zamknięciu z gruczołów wydobywa się niewielka ilość tłuszczowej wydzieliny, która odgrywa niezwykle istotną rolę w stabilizacji i prawidłowym funkcjonowaniu filmu łzowego. Warstwa lipidowa filmu łzowego zapobiega nadmiernemu parowaniu fazy wodnej, co zgodnie z aktualnymi wynikami badań epidemiologicznych stanowi najczęstszą przyczynę zespołu suchego oka (ZSO).

Współczesne rozumienie istoty zespołu suchego oka zawarte w najnowszej jego definicji dalece odbiega od laickiego wyobrażenia o „niedoborach wody”. Zespół suchego oka prowadzący w wielu wypadkach do choroby powierzchni oka (ocular surface disease) to wieloczynnikowa, złożona choroba charakteryzująca się utratą homeostazy filmu łzowego z towarzyszącymi objawami ze strony oczu, w których powstawaniu istotną rolę etiologiczną odgrywają: niestabilność filmu łzowego i jego hiperosmolarność, procesy zapalne na powierzchni oka, uszkodzenia powierzchni oka i nieprawidłowości neurosensoryczne.

Zespół suchego oka dzielimy na:

• postać hiposekrecyjną, związaną z niedoborami filmu łzowego,


• postać związaną z nadmiernym parowaniem łez,


• postać mieszaną (najczęstsza).

Rozwijające się uszkodzenia powierzchni oka i stan zapalny powodują ból, pieczenie, kłucie, uczucie „piasku pod powiekami”, zaczerwienienie oka, dyskomfort i zaburzenia widzenia.

Przyczyny i istota dysfunkcji gruczołów Meiboma
Dysfunkcja gruczołów Meiboma (MGD) to przewlekłe, rozlane zaburzenie ich działania. Zwykle charakteryzuje się ono zamknięciem ujść gruczołów i (lub) jakościowymi/ilościowymi zmianami w ich wydzielinie. Skutkiem tego mogą być zaburzenia filmu łzowego, objawy podrażnienia oka, stan zapalny i choroba powierzchni oka.

Na powstanie MGD może wpływać wiele czynników okulistycznych, ogólnych i związanych ze stosowaniem leków. Do czynników okulistycznych należą m.in.: zapalenie brzegów powiek, noszenie soczewek kontaktowych, zakażenie nużeńcem ludzkim. Czynniki ogólne to m.in.: procesy starzenia się, niedobór androgenów, menopauza, zespół Sjögrena, nieprawidłowe stężenie cholesterolu we krwi, łuszczyca, atopia, trądzik różowaty, łagodny rozrost prostaty (BPH). DNS leków wiązanych z patogenezą MGD zalicza się antyandrogeny, leki stosowane w leczeniu BPH, hormonalną terapię zastępczą, leki przeciwhistaminowe, przeciwdepresyjne i retinoidy. Wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 mogą chronić przed rozwojem choroby.

Zaburzenia warstwy lipidowej są najczęściej skutkiem dysfunkcji gruczołów Meiboma, mogą być także konsekwencją zapalenia brzegów powiek (blepharitis). MGD i (lub) zapalenie brzegów powiek obserwuje się u 50-75% pacjentów poszukujących z różnych powodów porady lekarskiej. Badanie epidemiologiczne przeprowadzone w Polsce wykazały różne stadia MGD u 47% pacjentów.

Terapia ZSO, w tym szczególnie postaci związanej z nadmiernym parowaniem łez wynikającej z MGD, nie powinna ograniczać się wyłącznie do zwykłej substytucji filmu łzowego preparatami sztucznych łez. Leczenie choroby powierzchni oka powinno być kompleksowe i dostosowane do stadium jej zaawansowania. W przypadku zaburzeń warstwy lipidowej, które – jak się podkreśla – są najczęstszą postacią ZSO, oprócz substytucji łez niezwykle istotne jest dbanie o prawidłową higienę brzegów powiek. Składa się na nią regularne (codzienne) stosowanie ciepłych okładów, wykonywanie w odpowiedni sposób masażu brzegów powiek oraz ich oczyszczanie za pomocą chusteczek nasączonych specjalistycznymi, okulistycznymi hipoalergicznymi płynami micelarnymi. Rozgrzewanie powiek ma na celu zmiękczenie zastygłej wydzieliny łojowej wytwarzanej przez gruczoły Meiboma. W przypadku MGD w wydzielinie stwierdza się gęste lipidy, których punkt topnienia jest patologicznie podniesiony. W celu ich upłynnienia stosuje się np. specjalne ogrzewalne kompresy (Fot. 1). Celem jest uzyskanie odpowiedniej temperatury powiek. Należy jednak pamiętać, że pacjenci stosują suboptymalne temperatury przez zbyt krótki czas. Uważa się, że dla skuteczności opisywanych zabiegów temperatura powinna wynosić 40-45 st., a czas rozgrzewania powiek – co najmniej 5 minut. Badania pokazują, że wydłużenie czasu ogrzewania do 10-15 minut zwiększa grubość warstwy lipidowej filmu łzowego o 100%.

Delikatny masaż powiek powinien odbywać się w kierunku ujść gruczołów znajdujących się w krawędzi powieki, tj. w powiece dolnej powinien mieć kierunek z dołu do góry, a górnej na odwrót – z góry ku dołowi – i dotyczyć tarczki i krawędzi powieki, a nie skóry daleko wokół oczu.

Codzienna samodzielna pielęgnacja (oczyszczanie) brzegów powiek i rzęs stanowi niezwykle istotną część procesu terapeutycznego i powinna stać się dla chorego elementem codziennej rutyny. Prowadzi ona do odetkania ujść gruczołów Meiboma, usunięcia łuseczek i materiału blokującego ujścia gruczołów, redukcji nadmiernej epitelializacji, zmniejszenia procesów keratynizacji, oczyszczenia wyciśniętej wydzieliny i nasyconych kwasów tłuszczowych z powieki, które w nadmiarze i nieodpowiednim stężeniu indukują procesy zapalne, oraz przywrócenia równowagi na brzegu powieki i będącej z nim w funkcjonalnej jedności z powierzchnią gałki ocznej.

Higiena powiek wykonywana codziennie – przynajmniej raz lub najlepiej dwa razy dziennie – często zmniejsza objawy przewlekłego zapalenia brzegów powiek. Aby jednak osiągnąć zauważalną poprawę, potrzeba co najmniej 2-3 tygodni regularnego stosowania. W remisji na ogół wystarcza stosowanie zabiegów raz dziennie.

Dlaczego chusteczki mają zastosowanie w zapaleniu brzegów powiek?

• zapalenie brzegów powiek to grupa schorzeń, w których proces zapalny obejmuje brzegi powiek oraz przyległe struktury oka;


• zapalenie brzegów powiek dzieli się na: tylne (z dysfunkcją gruczołów Meiboma), przednie, mieszane;


• tylne zapalenie brzegów powiek obecnie utożsamia się z omówioną wcześniej dysfunkcją gruczołów Meiboma (MGD).

Przednie zapalenie brzegów powiek może być skutkiem zakażenia bakteryjnego, ale także zakażenia nużeńcem.

Standardowe leczenie przedniego i tylnego zapalenia brzegów powiek polega na higienie brzegów powiek (mycie, ogrzewanie ciepłymi kompresami, masowanie, oczyszczanie), podawaniu leków (antybiotyki, tymczasowo steroidy) miejscowo i ogólnie, jak również leczeniu współistniejących schorzeń okulistycznych i dermatologicznych.

Co to jest nużyca? Jakie korzystne właściwości ma olejek z drzewa herbacianego i dlaczego warto, aby był składnikiem chusteczek do higieny powiek?
Nużyca (demodekoza) to przewlekła choroba skóry wywołana przez nużeńca (Demodex spp.). Jest to gatunek roztocza, którym ludzie zarażają się od siebie poprzez bezpośrednie kontakty, stosowanie wspólnych przyborów toaletowych lub ręczników oraz prawdopodobnie za pośrednictwem kurzu. Do kolonizacji skóry człowieka dochodzi już w dzieciństwie lub we wczesnej dorosłości. Badania pokazują, że zakażenie nużeńcem jest powszechne. Odsetek osób zakażonych nużeńcem zwiększa się z wiekiem i według badań ok. 70. r.ż. wynosi ok. 70%. U ludzi spotyka się dwa gatunki nużeńca: ludzkiego (Demodex folliculorum) i krótkiego (Demodex brevis).

Głównym pożywieniem nużeńców są komórki naskórka oraz składniki łoju, dlatego też zamieszkują one rejony skóry bogate w gruczoły łojowe, głównie na twarzy (powieki, czoło, brodę, nos, policzki). Sama obecność roztoczy Demodex spp. na skórze twarzy u większości ludzi nie wywołuje objawów chorobowych.

Jeśli chodzi o oczy, nużeńce umiejscawiają się w mieszkach włosowych brwi, rzęs oraz w gruczołach tarczkowych powiek (gruczołach Meiboma) czy łojowych skóry. Ich obecność może wywoływać przewlekłe zapalenie brzegów powiek, którego objawami są zaczerwienienie i podrażnienie brzegów powiek, wypadanie brwi i (lub) rzęs, oraz przyczynia się do powstawania gradówek.

W ostatnich latach zaobserwowano pozytywny efekt stosowania olejku z drzewa herbacianego w leczeniu zmian ocznych wywołanych przez nużeńce. Olejek z drzewa herbacianego wykazuje głównie silne właściwości antyseptyczne. Pacjentom zaleca się codzienną toaletę twarzy, w szczególności okolic oczu, połączoną z delikatnym masażem i oczyszczeniem. Gotowe chusteczki nasączone płynem zawierającym w swym składzie związki oleju drzewa herbacianego bardzo to ułatwiają.

Dlaczego należy stosować chusteczki jako przygotowanie powiek i powierzchni oka przed i po zabiegach chirurgicznych?
Każdej procedurze chirurgicznej dotyczącej gałki ocznej mogą towarzyszyć powikłania, jednak szczególną grupę stanowią pacjenci poddawani zabiegom wewnątrzgałkowym (bardzo często wykonywane iniekcje wewnątrzgałkowe, operacje zaćmy, rzadsze operacje przeciwjaskrowe, przeszczepy rogówki, witrektomie). Jednym z rzadkich, ale niezwykle groźnych powikłań są zapalenia wnętrza gałki ocznej (endophthalmitis) wywołane przez drobnoustroje wprowadzone do wnętrza oka w czasie procedury chirurgicznej. Wielu ekspertów zaleca zmniejszenie populacji drobnoustrojów przed planowanymi zabiegami okulistycznymi, ponieważ najważniejszym źródłem zanieczyszczeń powierzchni oka są powieki. Istnieje zgoda, że redukcja liczby bakterii pokrywających skórę powiek czy bytujących w mieszkach włosowych rzęs oraz ujściach gruczołów Meiboma może zmniejszyć ryzyko infekcji. Higiena pomocna jest w zmniejszeniu populacji gronkowców (staphylococcal blepharitis).

W oczyszczaniu powiek stosuje się nasączone chusteczki, można także wykorzystać patyczki higieniczne. Formuła chusteczek wydaje się także skutecznie zmniejszać zanieczyszczenie brzegów powiek, co jest niezbędne przed interwencją chirurgiczną. Pacjenci powinni oczyszczać powieki kilka dni przed zabiegiem, aby zmniejszyć ryzyko zakażeń około- i pooperacyjnych. Gotowe do użycia sterylne chusteczki wydają się łatwe w użyciu, nawet w przypadku osób o ograniczonych zdolnościach ruchowych.

Zaburzenia powierzchni oka mogą negatywnie wpływać na wynik zabiegu, zwiększając ryzyko zakażenia. Odpowiedni stan filmu łzowego ma jednak duże znaczenie również przy pomiarach biometrycznych przed operacjami zaćmy czy laserową korekcją wzroku.

Chociaż całkowite wyleczenie MGD prawdopodobnie nie jest możliwe, przestrzeganie higieny powiek i przepisane leczenie farmakologiczne może być skuteczne w łagodzeniu objawów oraz udrażnianiu gruczołów Meiboma. Chusteczki delikatnie oczyszczają powieki z brudu, zanieczyszczeń i śladów makijażu, nie podrażniając tkanek oka ani nie uszkadzając zewnętrznej warstwy naskórka. Stosowanie preparatów oczyszczających powieki poprawia stan gruczołów Meiboma, jak również poprawia u wielu osób odczucie komfortu w oczyszczonym miejscu.

Wyniki badań pokazują, że właściwa higiena powiek jest jednym z najważniejszych czynników, który statystycznie i klinicznie poprawia stan powierzchni oka i stabilność filmu łzowego po operacji zaćmy. Wyłączne stosowanie nawilżających kropli do oczu nie było wystarczające w utrzymaniu stabilności filmu łzowego u pacjentów z współistniejącym MGD.