autor: dr n. med. Leszek Marek Krześniak
specjalista chorób wewnętrznych
Hialitoza znana była już w czasach antycznych. Przed wiekami wytrawni lekarze już na podstawie samych zapachów dobywających się z ust potrafili stawiać diagnozy lub też zapachy te ukierunkowywały ich poczynania diagnostyczne. Szczególnie dużą wagę przywiązywali do nich starożytni lekarze chińscy. Według Talmudu nieprzyjemny zapach z ust uprawniał małżonków do rozwodu. Zaś wyznawcy Islamu z hialitozą nie byli wpuszczani do meczetów, aby nie obrażali Boga.
Współczesna nauka w normalnym ludzkim oddechu wyodrębnia około 400 lotnych substancji organicznych. Chociaż w jamie ustnej żyje około 300 gatunków bakterii, to za nieprzyjemny oddech odpowiadają tylko dwie substancje, a mianowicie: siarkowodór i metanotiol, które są produkowane przez zaledwie cztery gatunki bakterii: Veillonella alcalescens, Fusobacterium nucleatum, Bacterioides malaninogenicus i Klebsiella pneumoniae. Choć niektórzy ludzie sami odczuwają nieprzyjemny zapach wydobywający się z ich ust, większość osób cierpiących z tego powodu dowiaduje się o swoim problemie dopiero z otoczenia. Zazwyczaj nie odbierają nieprzyjemnej woni jako przykrej, bądź też w ogóle tego faktu nie odnotowują.
Przyczyny nieprzyjemnego zapachu z ust:
- zmiany zapalne na śluzówkach jamy ustnej i zmiany okołozębowe, paradontoza, nasilona próchnica zębów, gdy nagromadzone bakterie wytwarzają toksyny i gazy o nieprzyjemnym zapachu;
- zaniedbania higieniczne, niemycie zębów lub rozkładające się resztki pokarmowe, które znajdują się w dziurawych zębach, pod protezami, sprzyjają rozwojowi drobnoustrojów wydzielających gazy o nieprzyjemnym zapachu;
- obecność drożdżaków na śluzówkach jamy ustnej z towarzyszącym białym nalotem na języku, czasem także aftami i zajadami;
- angina, ropne zmiany na migdałkach lub czopy ropne w kryptach, bakteryjne zapalenie gardła, zatok obocznych nosa;
- refluks żołądko-jelitowy, kiedy kwaśna treść żołądkowa wraca do przełyku i jamy ustnej, tu charakterystyczne jest pojawianie się kwaśnego zapachu bezpośrednio po odbijaniu się;
- gorzki zapach zdarza się u ludzi po przebytej resekcji pęcherzyka żółciowego i cierpiących na żółciowy nieżyt żołądka, kiedy obfita treść żółciowa cofa się z dwunastnicy do żołądka, a następnie jest zarzucana do przełyku i jamy ustnej, nierzadko do takich sytuacji dochodzi także w czasie snu;
- zapach acetonu z ust wyczuwa się u chorych z niewyrównaną cukrzycą, u niektórych osób zapach ten może być objawem zaawansowanej, a nie rozpoznanej jeszcze cukrzycy;
- zapach acetonu z ust pojawia się także u osób, które intensywnie odchudzają się przy pomocy diety bezwęglowodanowej;
- zapach amoniaku wyczuwa się u osób z ciężkimi chorobami wątroby;
- nieprzyjemny zapach z ust występuje u osób z chorobami nerek, takimi jak mocznica, czyli kiedy we krwi nagromadzi się nadmierna ilość mocznika, którego chore nerki nie są w stanie wydalić;
- nieprzyjemne zapachy z ust występują u osób z dysbakteriozą jelitową, kiedy najczęściej dochodzi do kolonizacji jamy ustnej i całego przewodu pokarmowego szczepami drożdżaków Candida albicans na miejsce pałeczek kwasu mlekowego, które w przewodzie pokarmowym hamują rozwój drożdżaków, stany zapalne na śluzówkach jamy ustnej, pleśniawki są także przyczyną nieprzyjemnych zapachów;
- także spożywanie niektórych pokarmów roślinnych, jak cebula, czosnek, w których zawarte są organiczne związki siarki wydzielające się przez skórę i błony śluzowe są przykrymi i trudnymi do wytrzymania przez otoczenie zapachami;
- u osób palących papierosy i u nadużywających alkoholu znacznie częściej występują nieprzyjemne zapachy z ust niż u niepalących i stroniących od nadmiernych ilości napojów wyskokowych;
- u osób, u których w żołądku doszło do zakażenia bakterią Helicobacter pylori, w powietrzu wydychanym stwierdza się znaczne ilości związków siarki i merkaptanu metylowego, co również jest powodem nieprzyjemnych zapachów z ust;
- genetycznie uwarunkowane zaburzenia metaboliczne charakteryzujące się brakiem enzymu rozkładającego trimetylaminę są przyczyną tzw. „zespołu rybiego zapachu” wydobywającego się z ust, a także z moczu i potu.
Leczenie przyczyn hialitozy
Jak każde schorzenie przykry zapach z ust musi być leczony przyczynowo. Osoba cierpiąca z jego powodu powinna przykładać szczególną wagę do codziennych zabiegów higienicznych w obrębie jamie ustnej i utrzymania w odpowiednim stanie protez stomatologicznych. Czynne choroby stomatologiczne, jak próchnica, paradontoza, choroby śluzówek jamy ustnej, wymagają odpowiednich zabiegów czy okresowego oczyszczania zębów z kamienia.
W równym stopniu leczenia wymagają również dolegliwości o podłożu laryngologicznym. Jeśli przyczyny są miejscowe, to wystarczy działanie w obrębie jamy ustnej i temu służą liczne pasty do zębów, płyny dezynfekujące do płukania ust, olejki eteryczne, a zwłaszcza olejek drzewa herbacianego, który charakteryzuje się szerokim działaniem przeciwbakteryjnym i przeciwgrzybiczym.
Jeśli nieprzyjemny zapach z ust jest skutkiem dolegliwości ogólnoustrojowej, to właśnie na jej leczeniu należy skupić uwagę. I tak – u osób z dysbakteriozą leczenie takie polegać będzie na odbudowie mikroflory jelit, głównie przy pomocy jogurtów i kefirów probiotycznych hodowanych w warunkach domowych przy użyciu bakteryjnych liofilizowanych zakwasek do jogurtów czy kefiru. Wspomagająco w tych przypadkach mogą działać suplementy zawierające probiotyki, jakich wiele znajduje się na półkach aptek.
Z kolei osoby spożywające czosnek i cebulę powinny wiedzieć, że przykry zapach z ust, który pojawia się po ich zjedzeniu, staje się znacznie mniej intensywny, kiedy jednocześnie spożywa się natkę pietruszki. Dodatkowo pomocne może być żucie nasion kminku, kopru czy anyżu. Doskonałym „naturalnym dezodorantem” jest spożywanie suplementów bogatych w chlorofil (np. zawierających wyciągi z lucerny).
***
Diagnostyka hialitozy:
- Najprostszym sposobem samobadania przez pacjenta jest następujący test: przez 2-3 minuty wącha on swój palec, który wcześniej był przyłożony do nasady języka lub wącha nalot nazębny zdrapany np. przy pomocy szpatułki.
- Inny sposób to ocena przez lekarza stopnia natężenia zapachu z jamy ustnej w różnych odległościach od ust chorego. Jako lekką, halitozę ocenia się, gdy nieprzyjemny zapach jest wyczuwalny z odległości 10 cm od ust. Jako średnią – 30 cm, zaś ciężką – gdy nieprzyjemny zapach jest wyczuwalny z odległości 1 m.
- Aby obiektywnie zmierzyć stężenie lotnych związków siarki w wydychanym powietrzu wykorzystuje się oparty o chromatografię gazową powietrza wydychanego przyrząd o nazwie halitometr. Przy jego pomocy można też kontrolować wyniki leczenia.