Dolegliwości oczu w sezonie jesienno-zimowym

autorka: dr n. farm. Paulina Mączka
farmakolog
konsultacja medyczna:
dr n. med. Małgorzata Iwanejko
Wrocławskie Centrum Okulistyczne

W procesie widzenia istotną rolę odgrywa film łzowy stanowiący część układu optycznego. Po każdym mrugnięciu tworzy on równą i gładką powierzchnię na rogówce oka. Film łzowy składa się z trzech warstw: lipidowej – zapobiegającej parowaniu wody oraz warstw wodnej i mucynowej, które nawilżają powierzchnię oka, zapewniając rogówce przejrzystość oraz działając przeciwbakteryjnie.

Warstwa mucyn w znacznym stopniu obniża napięcie powierzchniowe filmu łzowego, tym samym umożliwiając warstwie wodnej równomierne i szybkie pokrycie powierzchni nabłonka gałki ocznej. Wydzielina gruczołów łzowych nie tylko nawilża powierzchnię gałki ocznej i zapobiega jej wysychaniu, ale także zapewnia prawidłowy metabolizm rogówki oraz wyrównuje drobne nierówności na jej powierzchni.

W sezonie jesienno-zimowym wiele czynników może powodować powstanie dolegliwości ze strony oczu. Nasilają się one pod wpływem czynników zewnętrznych, tj. wiatru, zanieczyszczenia powietrza, wahań temperatur oraz coraz krótszego dnia z naturalnym światłem. Przesuszone oczy to nie tylko wynik negatywnego wpływu środowiska. Częste przebywanie w ogrzewanych pomieszczeniach (ciepłe i suche powietrze) ze sztucznym oświetleniem może powodować nasilone objawy suchości oka. Spędzając czas przed ekranem komputera, telewizora bądź telefonu, mrugamy znacznie rzadziej niż zwykle, przez co powierzchnia oka nie jest wystarczająco nawilżona. Jednostajne wpatrywanie się w jeden obszar może powodować dodatkowo inne dolegliwości, tj. ból, swędzenie i pieczenie oczu. Stopień nawilżenia oczu staje się niewystarczający, co często objawia się zaczerwienieniem, swędzeniem oczu oraz uczuciem obecności ciała obcego w oku. Dodatkowymi objawami, na które mogą uskarżać się pacjenci, są pieczenie i kłucie oczu, zmęczenie oczu, nadwrażliwość na światło oraz czasowe pogorszenie ostrości widzenia, tzw. zamglenie.

Objawem niespecyficznym, rzadko kojarzonym z suchością oka, jest – paradoksalnie – nadmierne łzawienie oczu. Dzieje się tak, gdy powierzchnia oka zostaje uszkodzona, a łzy nie przylegają do jego powierzchni tak, jak powinny. To z kolei wymusza większe wydzielanie wody, która w opisywanym przypadku nie przynosi poprawy, a dodatkowo wypłukuje pozostałe warstwy płynu łzowego słabo przylegające do powierzchni rogówki. Pomimo wzmożonej produkcji łez nie łagodzą one dolegliwości związanych z suchością oka.

Brak właściwego nawilżenia oka powoduje problemy z czytaniem, trudności w koncentracji i może upośledzać wykonywanie czynności wymagających skupienia wzroku i uwagi, np. prowadzenie samochodu. Zdarza się, że do powyższych dolegliwości dołącza się swędzenie, zgrubienie i zaczerwienienie powiek i ich brzegów, oraz uczucie ocierania powierzchni oka przy ruchach powiek.

Niedostatecznie duże wydzielanie łez lub ich nieprawidłowy skład może prowadzić do stanów zapalnych rogówki i spojówki, a co za tym idzie – spowodować zaburzenia powierzchni oka. Przesuszone oczy pieką, są zaczerwienione i bardziej podatne na różnego typu zakażenia. Często zdarza się, że pacjenci bagatelizują problem, gdyż uważają, że obserwowane objawy występują tylko tymczasowo i nie są zanadto dokuczliwe. Tymczasem lekceważenie pierwszych symptomów suchości oka i niedoboru płynu łzowego oraz niewłaściwe postępowanie powoduje nasilenie dolegliwości i może doprowadzić do zmian na powierzchni oka. Bardzo ważna jest więc rola nas, farmaceutów, w odpowiednio dokładnym wywiadzie przeprowadzonym z pacjentem i doborze skutecznych oraz bezpiecznych kropli do oczu.

Przy zmęczeniu i suchości oczu odczuwanej jako tzw. „piasek pod powiekami” wskazane jest stosowanie preparatów nawilżających w postaci sztucznych łez. Poprawiają one komfort widzenia, zmniejszają dolegliwości związane z suchością, a także zapobiegają powstawaniu stanów zapalnych i podrażnień oka.

Krople nawilżające do oczu zawierają wodę oraz polimery mające właściwości retencji wody na powierzchni oka. Wśród nich wyróżniamy: roztwór kwasu hialuronowego, alkohol poliwinylowy (PVA), kwas poliakrylowy (PAA), poliwinylopirolidon (PVP) lub hydroksypropylometylocelulozę (HPMC). Najdłuższy czas działania charakteryzuje krople do oczu zawierające sól kwasu hialuronowego. Kwas hialuronowy to polisacharyd, który wykazuje dużą lepkość i dzięki temu najdłużej utrzymuje się na powierzchni oka. Dzięki specyficznej budowie i wysokiej lepkości hialuronian sodu po podaniu do worka spojówkowego doskonale przylega i przez długi czas pozostaje na powierzchni oka, efektywnie odbudowując film łzowy. Hialuronian  sodu tworzy trwałą i długo utrzymującą się warstwę na powierzchni oka, która chroni je przed podrażnieniami i nadmiernym wysychaniem. Jest to związek bezpieczny, substancja naturanie występująca w oku. Wykorzystywany jest w rekonstrukcji powierzchniowych tkanek gałki ocznej, dobrze wpływa na gojenie się jej uszkodzeń. Ponadto krople z kwasem hialuronowym nie zaburzają ostrości widzenia. W postaci kropli do oczu niezawierających substancji konserwujących wykorzystywany jest także jako środek ułatwiający zakładanie i zdejmowanie soczewek kontaktowych, jak również do nawilżania oka podczas ich noszenia.

Ciekawym rozwiązaniem jest wzbogacenie kropli do oczu o dodatek dekspantenolu. Należy on do witamin z grupy B. Po zakropleniu do oka dekspantenol przekształca się na jego powierzchni w witaminę B5, która jest składnikiem koenzymu A przeciwdziałającego utracie wody, a więc posiada właściwości nawilżające. Związek ten pobudza proliferację i migrację komórek nabłonka rogówki oraz powoduje pobudzenie syntezy włókien kolagenowych istoty właściwej rogówki. Procesy te wspomagają gojenie mikrouszkodzeń nabłonka rogówki i działają przeciwzapalnie.
Dodatek dekspantenolu zwiększa nawilżające właściwości kropli, a dodatkowo wspomaga regenerację i chroni powierzchnię oka przed mikrourazami, zapewniając kompleksową pielęgnację. Jest to szczególnie ważne, ponieważ powierzchniowe mikrouszkodzenia często pojawiają się przy nadmiernej suchości oka, uniemożliwiając prawidłowe przyleganie filmu łzowego, co z kolei prowadzi do powstawania podrażnień i zapaleń. Preparaty sztucznych łez powinny wykazywać osmolarność i pH zbliżone do parametrów fizjologicznych ludzkiego oka oraz jak najmniejszą ilość konserwantów, które mogą być przyczyną reakcji alergicznych.