Powszechnie znanymi przykładami ostrego bólu są ból w klatce piersiowej, promieniujący do żuchwy i lewego barku, towarzyszący zawałowi serca oraz intensywny ból głowy z zaburzeniem świadomości podczas udaru mózgu. Brak przyczynowego, prawidłowego leczenia choroby, pomimo wyleczenia bólu, byłby w tych przypadkach śmiertelnie niebezpieczny. Z drugiej strony źle leczony ból ostry może nasilić proces chorobowy. Silne bóle krzyża doprowadzają do obrzęku i stanu zapalnego rdzeniowych włókien nerwowych. Szybkie i prawidłowe leczenie nie tylko zmniejsza wówczas ból, ale również zapobiega długotrwałemu cierpieniu. Ciekawostką jest, że organizm rodzącej kobiety wykorzystuje zwiększony poziom żeńskich hormonów, w tym oksytocyny, do zmniejszenia bólu. Jednakże brak skutecznej analgezji sprzyja późnym powikłaniom w postaci przetrwałego bólu po porodzie.
Naturalne systemy ograniczające
Ból, który trwa powyżej 3 miesięcy, uważa się za przewlekły. W warunkach naturalnych zdrowy organizm ma wiele możliwości jego ograniczenia. Szereg naturalnych systemów antynocyceptywnych, zależnych od płci, wieku, emocji oraz stanu procesu chorobowego, reguluje nasilenie bólu. System adrenergiczny, zwany układem walki, reaguje przeciwbólowo w sytuacji silnie stresowej. System gabaergiczny odpowiada za napięcie mięsni, hamuje nadmierne pobudzenie neuronów. W padaczce i w bólach neuropatycznych występuje zaburzenie tego układu. System aminokwasów pobudzających reguluje uczenie się oraz pamięć i towarzyszące tym zaburzeniom przewlekłe bóle. System endogennych opiodów, odpowiada za zahamowanie bólu, a jego niewydolność jest przyczyną okrutnego bólu totalnego w chorobie nowotworowej. Ból, obok gorączki, duszności, zaburzeń fizjologicznych oraz sfery psychicznej, jest podstawowym objawem toczącego się procesu zapalnego w organizmie. Za reakcje te odpowiada kaskada kwasu arachidonowego hamowana lekami typu NLPZ. Skrajnymi przykładami trudnego do leczenia bólu przewlekłego są bóle neuropatyczne oraz kauzalgiczne. Występują one w przypadku uszkodzenia nerwu oraz tkanek, a w wielu przypadkach mogą być efektem niewłaściwego i błędnego leczenia. Leczenie tak powstałego bólu może trwać wiele lat. Wybór sposobu leczenia bólu zależy od jego rodzaju, i wynika z mechanizmu prowadzącego do wystąpienia dolegliwości bólowych. Dla przykładu, leczenie bólów nowotworowych powinno być stosowane wg schematu trójstopniowej drabiny analgetycznej. Zgodnie z nim rodzaj leku przeciwbólowego (proste analgetyki, słabe lub silne opioidy) powinien być dostosowany do stopnia nasilenia dolegliwości bólowych.
Wskazówka szybkiej diagnozy
Przy wstępnym szacunkowym diagnozowaniu, podczas pierwszego kontaktu z pacjentem, pomimo cierpienia chorego, należy spokojnie, z taktem i wyczuciem wypytać o siłę, możliwą przyczynę i czas trwania bólu. Oceniając intensywność od najsłabszego do najsilniejszego w skali od 1 do 10, leczymy ból powyżej 3 pkt. Leczymy ostry ból, gdy trwa on do 3 miesięcy, a intensywnie diagnozujemy, gdy jest bólem przewlekłym. Jego umiejscowienie i towarzyszące mu objawy – promieniowanie, zaburzenia świadomości, gorączka – mogą świadczyć o przyczynie bólu. Należy pamiętać, że ból jest objawem przewijającym się w wielu jednostkach chorobowych. Często jest jedyną wskazówką do szybkiej diagnozy, czasami jest jednak mylącym objawem przy różnicowaniu choroby. Bóle pleców mogą być bólami wielu chorób kręgosłupa, ale także nerek, trzustki, pęcherzyka żółciowego i szeregu innych odległych na pozór, a groźnych dolegliwości. Dlatego dobrą praktyką świadczącą o rozwadze i trosce o pacjenta, a nie o braku wiedzy, jest skierowanie w przypadkach wątpliwych pacjenta z bólem do lekarza specjalisty.