Skuteczne remedium na niestrawność

dr n. farm. Maciej Strzemski
aptekarz, miłośnik i popularyzator receptury aptecznej

Farmaceuta pracujący za pierwszym stołem często udziela porad pacjentom skarżącym się na różnego rodzaju dolegliwości trawienne. Niestrawność to termin stosowany powszechnie przez pacjentów odczuwających różnego rodzaju dyskomfort ze strony przewodu pokarmowego. Lekarze częściej określają ten stan za pomocą łacińskiego terminu dyspepsja. Charakteryzuje się on nawracającym lub przewlekłym bólem w nadbrzuszu, który trwa minimum cztery tygodnie. Dodatkowo mogą wystąpić: uczucie pełności w nadbrzuszu, wzdęcia, nudności, przedwczesne uczucie sytości. Są to tzw. objawy dyspeptyczne, które mogą mieć różnorodną etiologię. Ich przyczyny są najczęściej błahe, ale nie można wykluczyć poważniejszych schorzeń. Farmaceuta powinien więc przeprowadzić z pacjentem odpowiedni wywiad, dotyczący: czasu trwania i nasilenia objawów, diety pacjenta (w tym używania alkoholu), stosowanych przez niego leków, palenia tytoniu, chorób występujących w rodzinie, a nawet sytuacji życiowej i rodzaju wykonywanej pracy. Jeśli aptekarz uzna, że stan pacjenta nie wymaga natychmiastowej konsultacji lekarskiej, może zalecić pacjentowi odpowiednią terapię lekami roślinnymi. Farmaceuta powinien jednak zaznaczyć, że w razie braku poprawy po zastosowaniu tych leków, pacjent powinien udać się do lekarza.

Fitoterapia niestrawności
Osoby nie będące specjalistami często nie mają świadomości, jak wielką różnorodność związków farmakologicznie aktywnych kryje w sobie świat roślin i jak wiele z tych związków wykazuje naprawdę silne działanie. Rolą farmaceuty jest uświadomić pacjenta, że stosowanie leku roślinnego musi być skonsultowane z fachowcem, który uwzględni jego stan zdrowia, a także inne stosowne leki. Jeśli przyczyną dyskomfortu jest np. choroba wrzodowa to zastosowanie surowca gorzkiego, np. naowocni pomarańczki gorzkiej, zaostrzy stan pacjenta. Natomiast surowiec ten będzie wskazany przy niedostatecznym wydzielaniu soków trawiennych oraz braku łaknienia. Z doświadczenia piszącego te słowa wynika, że pacjenci traktują leki roślinne jako dodatek do terapii, który może pomóc, ale na pewno nie zaszkodzi... Zazwyczaj nie przychodzi im do głowy, by podczas kupowania wspomnianego wyżej surowca wspomnieć farmaceucie, że zażywają np. inhibitory pompy protonowej. Co więcej, zamiast iść do apteki, udają się po herbatkę do supermarketu.

Jeśli aptekarz stwierdzi, że pacjent cierpi na typowe objawy dyspeptyczne, ma do dyspozycji leki wytwarzane na bazie kilku surowców roślinnych m.in.: owoców biedrzeńca anyżu, kminku zwyczajnego, a także liścia mięty pieprzowej.

Mięta pieprzowa (Mentha piperita L. Hudson)
Jest to roślina znana każdemu farmaceucie. Należy wspomnieć, że jest to takson będący mieszańcem mięty zielonej i mięty nadwodnej. Mięta zielona jest natomiast mieszańcem mięty długolistnej i mięty okrągłolistnej. Z tego względu miętę pieprzową rozmnaża się jedynie wegetatywnie, a rośliny uzyskane z nasion nie powtarzają cech mięty pieprzowej. Należy przy tym zaznaczyć, że oznaczenie poszczególnych gatunków jest kłopotliwe i tylko wprawny botanik określi przynależność systematyczną roślin dostępnych w supermarketach i przydomowych ogródkach. Każdy, kto chce oznaczyć miętę pieprzową, powinien również mieć na uwadze fakt, iż znane są odmiany tego gatunku oraz formy hodowlane. Zastosowanie w lekach roślinnych surowca pochodzącego od mięty pieprzowej ma pierwszorzędne znaczenie, gdyż znane są gatunki, np. mięta polej zawierające związki toksyczne (pulegon).

W lecznictwie stosuje się liść mięty pieprzowej (Menthae piperitae folium), który jest surowcem typowo olejkowym. Monografia farmakopealna (FP X) dopuszcza stosowanie całego lub rozdrobnionego liścia, standaryzowanych na zawartość olejku eterycznego. Liść nierozdrobniony powinien zawierać nie mniej olejku niż 12 mL/kg, natomiast rozdrobniony nie mniej niż 9 mL/kg. Głównymi składnikami olejku miętowego są: mentol oraz menton. Dzięki bogatemu składowi fitochemicznemu zarówno liść mięty pieprzowej jak i olejek miętowy znalazły szerokie zastosowanie w fitoterapii. Z punktu widzenia niniejszego artykułu istotne jest ich znaczenie w terapii niestrawności. Udowodniono, że ekstrakty z liści mięty pieprzowej działają żółciopędnie, żółciotwórczo, przeciwbakteryjnie, rozkurczająco na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego. Zwiększają ponadto wydzielanie soku żołądkowego, jak również wykazują pewne działanie uspokajające (ma to znaczenie w przypadkach zaburzeń trawienia na tle nerwowym). Leki roślinne wytwarzane na bazie liścia mięty pieprzowej mogą być polecane pacjentom z dyspepsją również z tego powodu, iż ich stosowanie ma długą tradycję i poparte jest badaniami zarówno in vitro jak i in vivo. Są po prostu dobrze poznane i w związku z tym względnie bezpieczne. Przeciwwskazaniami do ich stosowania są: kamica żółciowa, zapalenie pęcherzyka żółciowego, niedrożność dróg żółciowych, ciężkie uszkodzenia wątroby czy nowotwory przewodu pokarmowego. Należy również ostrzec pacjenta przed popijaniem leków naparem z liści mięty. Miejmy jednak świadomość, że w wielu przypadkach taki napar jest naprawdę skutecznym lekiem.