Chlorowodorek papaweryny w recepturze aptecznej

Chlorowodorek papaweryny jest substancją o działaniu rozkurczowym, która również znalazła swoje miejsce w recepturze aptecznej. Mimo iż należy do grupy alkaloidów opium, obecnie otrzymujemy go drogą syntetyczną.

Farmakopea Polska XI podaje monografię szczegółową dla jedynej dostępnej w aptece postaci papaweryny, czyli jej chlorowodorku (Papaverini hydrochloridum syn. Papaverinum muriaticum). Zgodnie z zawartym w FP opisem wygląd omawianego związku to: biały lub prawie biały krystaliczny proszek albo białe lub prawie białe kryształy. Inne źródła mówią o gorzkim smaku i braku zapachu. Nazwa systematyczna to 1-(3,4-dimetoksybenzylo)-6,7-dimetoksyizochinoliny chlorowodorek, wzór sumaryczny: C20H22ClNO4, natomiast masa cząsteczkowa wynosi: 375,9 u.

Zastosowanie chlorowodorku papaweryny

Chlorowodorek papaweryny wykazuje działanie spazmolityczne na mięśnie gładkie poprzez bezpośredni wpływ na komórki, a dokładniej hamowanie aktywności fosfodiesterazy. Wpływa również na mięśniówkę gładką naczyń krwionośnych, co może wyjaśniać działania niepożądane, tj. bóle i zawroty głowy, niedociśnienie. W odróżnieniu od innych alkaloidów opium nie działa przeciwbólowo, nie wywołuje również uzależnienia. Tłumaczy to odmienna budowa: morfinę czy ostatnio omawianą, kodeinę zaliczamy do pochodnych fenantrenu, wówczas gdy papaweryna jest pochodną izochinoliny.

W recepturze wykorzystujemy zarówno działanie ogólne (głównie) jak i miejscowe (np. w hemoroidach) chlorowodorku papaweryny. Najczęściej wykonywaną postacią leku z tą substancją będą czopki, ale zdarzają się też przepisy na roztwory, mikstury, proszki, a nawet maści.

Dawkowanie chlorowodorku papaweryny

Tabela dawek FPXI podaje wartości dla dwóch dróg podania omawianej substancji: podskórnie/domięśniowo i doustnie. W pierwszym przypadku dawki zwykle stosowane wynoszą: jednorazowa – 0,04 g-0,08 g, dobowa – 0,12 g. Dawki maksymalne dla tego podania to: jednorazowa – 0,1 g, dobowa – 0,2 g. Trochę inne wartości podano dla drogi doustnej i te zwykle stosowane wynoszą: jednorazowa – 0,04 g-0,1 g i dobowa – do 0,3 g, natomiast maksymalne odpowiednio – 0,2 g (jednorazowa) i 0,6 g (dobowa). Warto zauważyć, że chlorowodorku papaweryny stosunkowo często używamy do wykonywania czopków, a w FP nie umieszczono informacji o podaniu doodbytniczym. Istnieją różne interpretacje tej kwestii.

Najciekawsza z nich poleca za maksymalne dawki doodbytnicze przyjąć 3/4 maksymalnych dawek doustnych, co wydaje się być zasadne, gdyż przy omawianym podaniu substancje szybciej dostają się do krwioobiegu oraz częściowo unikamy efektu pierwszego przejścia.

Inna interpretacja rekomenduje porównywać dawki z recepty do maksymalnych dawek doustnych bez jakichkolwiek modyfikacji. Obydwa sposoby interpretacji umieszczono w przykładowej recepcie nr 2.

Dostępna literatura podaje wartość współczynnika wyparcia trochę większą od średniej wynoszącą 0,72. Oznacza to, że 1 g chlorowodorku papaweryny zajmuje taką samą objętość co 0,72 g masła kakaowego. Informację tą należy uwzględnić przy wykonywaniu czopków metodą wylewania, zwłaszcza jeśli mamy przepisane duże ilości proszków. Według FP chlorowodorek papaweryny jest dość trudno rozpuszczalny w wodzie i trudno rozpuszczalny w etanolu (96% v/v). Inne źródło podaje, że 1 g substancji rozpuści się w około 30-40 ml wody. Jest dość dobry wynik, biorąc pod uwagę że rozpuszczalność wolnej zasady papaweryny szacuje się na 1:50000 (0,02 g/l wody).

Jedną z konsekwencji różnic w rozpuszczalności obu form omawianego związku będzie ryzyko wystąpienia istotnej niezgodności chemicznej. Chlorowodorek papaweryny jest solą słabej zasady, pH dwuprocentowego roztworu wynosi około 3-4,5. Przy pH większym niż 5 następuje wytrącenie osadu bardzo trudno rozpuszczalnej wolnej zasady. Należy więc zwracać szczególną uwagę na właściwości pozostałych substancji wchodzących w skład danego leku płynnego. Przykładowo omawiana niezgodność wystąpi zawsze w połączeniu z fenobarbitalem sodowym (pH zasadowe), niezależnie od stężenia. Poprawa recepty polega na rozdzieleniu spornych składników, najczęściej proponowane jest wydanie chlorowodorku papaweryny w postaci proszków, w analogicznej dawce wynikającej z dawkowania leku płynnego. O zmianie sposobu przyjmowania należy oczywiście poinformować pacjenta.

Chlorowodorek papaweryny w połączeniu z jodkami i bromkami (gównie stężenie 5% i więcej) w roztworach wodnych daje niezgodność chemiczną typu podwójnej wymiany. Ponadto razem ze środkami adsorpcyjnymi, np. węglem czy wodorotlenkiem glinu, następuje częściowa lub całkowita utrata siły działania chlorowodorku papaweryny. W obu przypadkach należy rozdzielić sporne substancje.